سعید بن مسیب: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
سطر ۱: سطر ۱:
ابومحمد سعید بن مسیب بن حزن مخزومی قرشی (15 - 94 یا 95 ه . ق) از بزرگان [[تابعان]] و یکی از فقهای هفتگانه [[مدینه]] است او عصر چهار معصوم؛ امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد علیهم السلام را درک کرده است و در زمره از جمله اصحاب معدود [[امام سجاد علیه السلام]] است. سعید بن مسیب تا پایان عمر پیرو اهل بیت عصمت باقی ماند.
+
'''سعید بن مسیب مخزومی قرشی''' (۹۴-۱۵ ق) از بزرگان [[تابعان]] و یکی از [[فقها|فقهای]] هفتگانه [[مدینه]] در قرن اول هجری است. او عصر چهار [[معصوم]]، یعنی [[امام علی علیه السلام|امام علی]]، [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]]، [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] و [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]] علیهم السلام را درک کرده و از جمله اصحاب معدود امام سجاد علیه السلام است. سعید بن مسیب تا پایان عمر پیرو [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام باقی ماند.
  
==شخصیت علمی و معنوی سعید بن مسیب==
+
==شخصیت علمی و معنوی==
سعید در طلب دانش و فرهنگ [[اهل بیت]] علیهم‌السلام بسیار کوشید. به همین دلیل، دانشمندترین دانشمندان مدینه بشمار می‌‌آمد. سعید می‌‌گوید: چه بسیار اتفاق می‌‌افتاد که برای بدست آوردن یک [[حدیث]] شب‌ها و روزها راه می‌‌رفتم.
+
سعید بن مسیب در طلب دانش و فرهنگ [[اهل بیت]] علیهم‌السلام بسیار کوشید. به همین دلیل، دانشمندترین دانشمندان [[مدینه]] بشمار می‌‌آمد. سعید می‌‌گوید: چه بسیار اتفاق می‌‌افتاد که برای بدست آوردن یک [[حدیث]] شب‌ها و روزها راه می‌‌رفتم.
  
سعید در دانش از بسیاری از یاران رسول خدا پیشی گرفت. با آن که در زمان حیات اصحاب پیامبر قاعدتا نباید نوبت به [[تابعین]] برسد، سعید فتوا می‌‌داد. هرگاه کسی از عبدالله بن عمر مساله‌ای می‌‌پرسید و او نمی‌‌توانست پاسخ دهد، می‌‌گفت: برو از سعید بپرس و پاسخش را برایم بیاور؛ و چون فردا بازمی‌‌گشت و پاسخ مساله را برایش بازگو می‌‌کرد، می‌‌گفت: نگفتم که او (سعید) در شمار دانشمندترین دانشمندان جای دارد.
+
سعید در دانش از بسیاری از یاران [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] پیشی گرفت. با آن که در زمان حیات [[صحابه|اصحاب]] پیامبر، قاعدتا نباید نوبت به [[تابعین]] برسد، سعید [[فتوا]] می‌‌داد. هرگاه کسی از [[عبدالله بن عمر]] مساله‌ای می‌‌پرسید و او نمی‌‌توانست پاسخ دهد، می‌‌گفت: برو از سعید بپرس و پاسخش را برایم بیاور؛ و چون فردا بازمی‌‌گشت و پاسخ مساله را برایش بازگو می‌‌کرد، می‌‌گفت: نگفتم که او در شمار دانشمندترین دانشمندان جای دارد.
  
اسحاق بن جریر می‌‌گوید: سعید بن مسیب، قاسم بن محمد بن ابی‌بکر و ابوخالد کابلی در شمار افراد مورد اعتماد علی بن الحسین، [[امام زین العابدین]] علیه السلام جای داشتند.
+
اسحاق بن جریر می‌‌گوید: سعید بن مسیب، [[قاسم بن محمد بن ابی بکر|قاسم بن محمد بن ابی‌بکر]] و [[ابو خالد کابلی|ابوخالد کابلی]] در شمار افراد مورد اعتماد [[امام سجاد علیه السلام|علی بن الحسین]] علیه السلام جای داشتند.
  
امام باقر علیه السلام از پدرشان امام سجاد علیه السلام درباره شخصیت علمی ‌‌وی نقل می کنند که آن حضرت فرمود:: «سعید بن المسیب اعلم الناس بما تقدمه من الاثار وافقههم فی زمانه؛ سعید بن مسیب داناترین مردم به تاریخ پیشینیان و دانشورترین آن‌ها در زمان خود بود».<ref>اختیار معرفه الرجال، ص119</ref>
+
[[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] علیه السلام از پدرشان [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]] علیه السلام درباره شخصیت علمی ‌‌وی نقل می کنند که آن حضرت فرمود: «سعید بن المسیب اعلم الناس بما تقدمه من الآثار و افقههم فی زمانه؛ سعید بن مسیب داناترین مردم به تاریخ پیشینیان و دانشورترین آن‌ها در زمان خود بود».<ref>اختیار معرفه الرجال، ص۱۱۹</ref>
  
از او جریانی نقل شده است که به وضوح نشان از تقرب ویزه او به امام سجاد علیه السلام دارد:
+
از او جریانی نقل شده است که به وضوح نشان از تقرب ویژه او به امام سجاد علیه السلام دارد: در مناقب می نویسد: لیث خزاعى از سعید بن مسیب درباره غارت کردن [[مدینه|مدینه]] سؤال کرد، در پاسخ گفت: آرى اسبها را به ستونهاى [[مسجد النبی (ص)|مسجد پیامبر]] بستند. من خودم دیدم اسبها اطراف قبر پیامبر بودند سه شبانه روز مدینه را غارت می کردند. من در خدمت [[امام سجاد علیه السلام|على بن الحسین]] مى ‏آمدیم کنار قبر [[پیامبر اسلام|پیغمبر]]، آن جناب زیر لب سخنانى می‌گفت که نمى ‏شنیدم، بین ما و آن گروه پرده ‏اى فاصله می شد، مشغول [[نماز]] می شدیم، ما آنها را مى ‏دیدیم ولى آنها ما را نمی دیدند.<ref>زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهما السلام ( ترجمه جلد ۴۶ بحار الأنوار)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ترجمه موسى‏ خسروى، ص۸۹</ref>
 +
==فضائل سعید بن مسیب==
 +
'''عبادت:'''
  
در مناقب مينويسد ليث خزاعى از سعيد بن مسيب در باره غارت كردن مدينه سؤال كرد، در پاسخ گفت آرى اسبها را به ستونهاى مسجد پيامبر بستند من خودم ديدم اسبها اطراف قبر پيامبر بودند سه شبانه روز مدينه را غارت ميكردند من در خدمت على بن الحسين مى ‏آمديم كنار قبر پيغمبر آن جناب زير لب سخنانى مي‌گفت كه نمى ‏شنيدم بين ما و آن گروه پرده‏اى فاصله ميشد مشغول نماز ميشديم ما آنها را مى ‏ديديم ولى آنها ما را نمي ديدند.<ref>زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ترجمه موسى‏ خسروى، ص89</ref>
+
در «[[حلیة الاولیاء (کتاب)|حلیه الاولیاء]]» چنین می‌‌خوانیم، سعید بن مسیب می‌‌گفت: پنجاه سال [[نماز]] با جماعت گزاردم و [[تکبیرة الاحرام]] امام را درک کردم و در این مدت پشت سر هیچ یک از نمازگزاران را ندیدم. در این زمینه روایات اختلاف دارد. مراد از این جمله (پشت سر هیچ یک از نمازگزاران را ندیدم) آن است که در اول وقت قبل از دیگران وارد [[مسجد]] شدم و در صف اول قرار گرفتم و پس از همه نمازگزاران، مسجد را ترک کردم.
 
==برخی فضائل سعید بن مسیب==
 
'''عبادت'''
 
  
در «حلیه الاولیاء» چنین می‌‌خوانیم، سعید بن مسیب می‌‌گفت: پنجاه سال [[نماز]] باجماعت گزاردم و تکبیره الاحرام امام را درک کردم و در این مدت پشت سر هیچ یک از نمازگزاران را ندیدم. در این زمینه روایات اختلاف دارد. مراد از این جمله (پشت سر هیچ یک از نمازگزاران را ندیدم) آن است که در اول وقت قبل از دیگران وارد مسجد شدم و در صف اول قرار گرفتم و پس از همه نمازگزاران، مسجد را ترک کردم.
+
غلام سعید بن مسیب می‌‌گوید: سعید، چهل سال، قبل از صدای موذن، در مسجد حاضر می‌‌شد. درباره او همچنین گفته‌اند: وی پنجاه سال با [[وضو|وضوی]] اول شب، [[نماز صبح]] را به جای آورد و چهل [[حج]] و [[عمره]] انجام داده است.
  
غلام سعید بن مسیب می‌‌گوید: سعید، چهل سال، قبل از صدای موذن، در مسجد حاضر می‌‌شد. درباره او همچنین گفته‌اند: وی پنجاه سال با وضوی اول شب، [[نماز صبح]] را به جای آورد و چهل [[حج]] و عمره انجام داده است.
+
بکر بن خنیس می‌‌گوید: به سعید بن مسیب گفتم: می‌‌بینی، این مردم خدا را [[عبادت]] می‌‌کنند و [[نماز]] می‌‌خوانند؛ چرا همراه این گروه [[عبادت]] نمی‌‌کنی؟ سعید گفت: فرزند برادرم؛ این‌ها عبادت نیست. گفتم: پس عبادت چیست؟ گفت: تفکر در امر خدا، پرهیز از محارم، انجام دادن واجبات و نیز تفقه در [[دین]].
  
بکربن خنیس می‌‌گوید: به سعید بن مسیب گفتم: می‌‌بینی، این مردم خدا را [[عبادت]] می‌‌کنند و [[نماز]] می‌‌خوانند؛ چرا همراه این گروه [[عبادت]] نمی‌‌کنی؟ سعید گفت: فرزند برادرم؛ این‌ها عبادت نیست. گفتم: پس عبادت چیست؟ گفت: تفکر در امر خدا، پرهیز از محارم، انجام دادن واجبات و نیز تفقه در دین.
+
'''خوی و منش:'''
  
'''خوی و منش'''
+
سعید از نظر [[اخلاق]] و [[آداب اسلامی]] ‌‌سرآمد روزگار بود. یکی از برجستگی‌های اخلاقی او [[تواضع|فروتنی]] بود. با این که از رجال نامی ‌‌[[مدینه]] به شمار می‌‌آمد، گاه با پای برهنه راه می‌‌رفت. و به هر کس می‌‌رسید دست می‌‌داد. نظافت را بیش از همه مراعات می‌‌کرد؛ ناخن‌هایش را به موقع می‌‌گرفت، همواره با [[وضو]] بود و از خنده بسیار خودداری می‌‌کرد. [[نمازهای مستحب|نمازهای مستحبی]] را در خانه انجام می‌‌داد و نمازهای [[واجب]] را در مسجد با جماعت می‌‌خواند. لباس‌های تمیز و سفید می‌‌پوشید.
  
سعید از نظر اخلاق و آداب و رسوم اسلامی ‌‌سرآمد روزگار بود. یکی از برجستگی‌های اخلاقی او فروتنی بود. با این که از رجال نامی ‌‌[[مدینه]] به شمار می‌‌آمد گاه پای برهنه راه می‌‌رفت. و به هر کس می‌‌رسید دست می‌‌داد. نظافت را بیش از همه مراعات می‌‌کرد؛ ناخن‌هایش را به موقع می‌‌گرفت، همواره با [[وضو]] بود و از خنده بسیار خودداری می‌‌کرد. نمازهای مستحبی را در خانه انجام می‌‌داد و نمازهای واجب را در مسجد باجماعت می‌‌خواند. لباس‌های تمیز و سفید می‌‌پوشید.
+
با [[گذشت]] و [[بردباری|بردبار]] بود؛ در امور مادی سخت‌گیر نبود. تمام ایام، جز اعیاد و روزهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم [[ذی الحجه]]، [[روزه]] می‌‌گرفت؛ طبعی بلند و همتی عالی داشت؛ حتی هنگام [[افطار]]، با خود نوشیدنی به [[مسجد]] می‌‌آورد و از دیگران چیزی نمی‌‌پذیرفت.
  
باگذشت و بردبار بود؛ در امور مادی سخت‌گیر نبود. تمام ایام، جز اعیاد و روزهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم [[ذی الحجه]]، [[روزه]] می‌‌گرفت؛ طبعی بلند و همتی عالی داشت؛ حتی هنگام افطار، با خود نوشابه به مسجد می‌‌آورد و از دیگران چیزی نمی‌‌پذیرفت.
+
'''چشم بینا:'''
  
'''چشم بینا'''
+
ابوبکر بن عبدالله اصفهانی می‌‌گوید: مردی به نام خالد بن عبدالله، که خود را به خاندان [[بنی امیه|بنی‌امیه]] نسبت می‌‌داد، پیوسته به [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه السلام [[ناسزا گویی|ناسزا]] می‌‌گفت. روز جمعه‌ای که خطبه [[نماز جمعه]] را ایراد می‌‌کرد، گفت: به خدا [[سوگند]]، [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله می‌‌دانست علی چگونه مردی است؛ ولی چون دامادش بود، کارها را به او می‌‌سپرد. سعید، که در پای منبر به خوابی سبک فرورفته بود، چشمانش را گشود و گفت: وای بر شما، این خبیث چه می‌‌گوید؟ قبر [[رسول خدا]] را دیدم که شکافته شد و آن حضرت فرمود: [[دروغ]] گفتی، ای دشمن خدا.
  
ابوبکر بن عبدالله اصفهانی می‌‌گوید: مردی به نام خالد بن عبدالله، که خود را به خاندان بنی‌امیه نسبت می‌‌داد، پیوسته به علی علیه السلام ناسزا می‌‌گفت. روز جمعه‌ای که خطبه [[نماز جمعه]] را ایراد می‌‌کرد، گفت: به خدا سوگند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌‌دانست علی چگونه مردی است؛ ولی چون دامادش بود، کارها را به او می‌‌سپرد. سعید، که در پای منبر به خوابی سبک فرورفته بود، چشمانش را گشود و گفت: وای بر شما، این خبیث چه می‌‌گوید؟ قبر [[رسول خدا]] را دیدم که شکافته شد و آن حضرت فرمود: [[دروغ]] گفتی، ای دشمن خدا.
+
'''علم تعبیر خواب:'''
  
گر تو را از غیب چشمی ‌‌باز شد × با تو ذرات جهان همراز شد
+
سعید افقه اهل [[حجاز]] بود و در [[تعبیر خواب|تعبیر رویا]] داناترین مردم شمرده می‌‌شد. بر اساس روایات، مردی گفت: خواب دیدم [[عبدالملک بن مروان]] چهار بار در [[مسجدالنبی]] صلی الله علیه و آله بول کرد؛ سعید گفت: اگر راست گفته باشی و چنین خوابی دیده باشی، از او چهار (نانجیب) پدید می‌‌آید. البته چنین نیز شد. [[ولید بن عبدالملک|ولید]]، سلیمان، [[هشام بن عبدالملک|هشام]] و یزید فرزندان عبدالملک بودند که بعدها به حکومت رسیدند.
  
نطق خاک و نطق آب و نطق گل × هست محسوس حواس اهل دل
+
شریک می‌‌گوید: سعید را گفتم: خواب دیدم دندان‌هایم افتاد و آن‌ها را دفن کردم. سعید گفت: اگر راست گفته باشی، بستگانت را دفن می‌‌کنی. مردی گفت: خواب دیدم در دستم بول می‌‌کنم. گفت: همسرت از محارم تو است! مرد تحقیق کرد و دریافت که همسرش خواهر [[رضاعی]] او است!
  
جمله ذرات عالم در نهان × با تو می‌‌گویند روزان و شبان
+
عمر بن حبیب بن قلیع می‌‌گوید: روزگار بر من سخت و بسیار مقروض شدم. دستم از همه جا کوتاه بود و کسی را سراغ نداشتم که تقاضای وام کنم. نمی‌‌دانستم کجا بروم. به محفل سعید بن مسیب رفتم. نزدش نشسته بودم که مردی آمد، سعید را مخاطب قرار داد و گفت: خوابی دیده‌ام برایم تعبیر کن، آن‌گاه ادامه داد: خواب دیدم که با عبدالملک بن مروان درگیر شدم؛ او را با صورت بر زمین خوابانیدم و چهار میخ در پشتش فروکردم. سعید گفت: این خواب تو نیست، راست بگو؟ مرد گفت: آری، [[عبدالله بن زبیر]] چنین خواب دیده و مرا فرستاده تا تعبیرش را از شما جویا شوم؟ سعید گفت: عبدالملک، ابن زبیر را می‌‌کشد!
  
ما سمیعی‌ایم و بصیر و باهشیم × با شما نامحرمان ما خامشیم.
+
'''عدم سازش با جباران:'''
  
'''علم تعبیر خواب'''
+
[[مسلم بن عقبه]] به فرمان [[یزید بن معاویه|یزید]] از مردم [[مدینه]] بیعت بردگی می‌‌گرفت و هر کس [[بیعت]] نمی‌‌کرد، می‌‌کشت. بعد از آن که محمد بن ابی جهم و یزید بن عبدالله را به سبب سرپیچی از بیعت به قتل رساندند، مسلم بن عقبه، سعید بن مسیب را احضار کرد و از او خواست که بیعت کند.
  
سعید افقه اهل [[حجاز]] بود و در تعبیر رویا داناترین مردم شمرده می‌‌شد. بر اساس روایات مردی گفت: خواب دیدم عبدالملک بن مروان چهار بار در [[مسجدالنبی]] صلی الله علیه و آله بول کرد؛ سعید گفت: اگر راست گفته باشی و چنین خوابی دیده باشی، از او چهار (نانجیب) پدید می‌‌آید. البته چنین نیز شد. ولید، سلیمان، هشام و یزید فرزندان عبدالملک بودند که بعدها به حکومت رسیدند.
+
سعید گفت: «لا ابایع عبدا و لا حرّا». من نه به عنوان برده و نه به عنوان آزاد، بیعت نمی‌‌کنم. عوامل یزید گلویش را گرفتند و آن قدر فشردند تا به زمین افتاد! به تصور این که سعید مرده است، او را به گوشه‌ای افکندند. وقتی سعید به حال آمد، گفت: لا والله، نه به خدا؛ هرگز بیعت نمی‌‌کنم. وقتی او را چنین استوار یافتند، مروان و عمر بن عثمان، نزد فرستاده یزید [[شهادت (در فقه)|شهادت]] دادند که سعید دیوانه است. مسلم بن عقبه گفت: من فکر می‌‌کردم واقعا دیوانه باشد. گفتم او را رها کنند. چون سعید به خانه رفت، مروان و عمر بن عثمان نزدش شتافتند و گفتند: خدای را سپاس که تو را سالم می‌‌بینیم! سعید گفت: گم شوید، به [[دروغ]] شهادت دادید که من دیوانه‌ام؛ در حالی که من سالم و هوشیارم. هرگز با شما سخن نخواهم گفت!
  
شریک می‌‌گوید: سعید را گفتم: خواب دیدم دندان‌هایم افتاد و آن‌ها را دفن کردم. سعید گفت: اگر راست گفته باشی، بستگانت را دفن می‌‌کنی. مردی گفت: خواب دیدم در دستم بول می‌‌کنم. گفت: همسرت از محارم تو است! مرد تحقیق کرد و دریافت که همسرش [[خواهررضاعی]] او است!
+
همچنین سعید بن مسیب چند بار بخاطر بیعت نکردن با [[بنی امیه]] به وسیله فرمانروایان ستمگر شکنجه شد و شلاق خورد. یک بار [[واقعه حره|حادثه حره]] و دومین بار در سال ۸۵ هجری وقتی که عبدالعزیز ولیعهد و برادر [[مروان بن حکم|مروان]] درگذشت. عبدالملک به فرماندار [[مدینه]] هشام بن اسماعیل دستور داد برای فرزندانش از مردم بیعت بگیرد، سعید از بیعت امتناع ورزید. هشام نوشت همه بیعت کرده‌اند، جز سعید. عبدالملک دستور داد: او را به قتل تهدید کنید. چنین کردند، باز هم نپذیرفت. دستور آمد پنجاه ضربه شلاق بزنید و سپس او را در بازار مدینه بگردانید. از طرف فرماندار سه مامور نزد سعید آمدند و گفتند: عبدالملک مروان دستور داده اگر بیعت نکنی، تو را گردن بزنند؛ ما سه پیشنهاد می‌‌کنیم. اگر یکی از آن‌ها را بپذیری، حاکم را به همان مرتبه قانع می‌‌سازیم. اینکه وقتی نام خلیفه را برایت می‌‌خوانند، سکوت کن و هیچ نگو. سعید گفت: اگر چنین کنم، مردم خواهند گفت: سعید بیعت کرده است. این کار را نمی‌‌کنم.
  
عمر بن حبیب بن قلیع می‌‌گوید: روزگار بر من سخت و بسیار مقروض شدم. دستم از همه جا کوتاه بود و کسی را سراغ نداشتم که تقاضای وام کنم. نمی‌‌دانستم کجا بروم. به محفل سعید بن مسیب رفتم. نزدش نشسته بودم که مردی آمد، سعید را مخاطب قرار داد و گفت: خوابی دیده‌ام برایم تعبیر کن، آن‌گاه ادامه داد: خواب دیدم که با عبدالملک بن مروان درگیر شدم؛ او را با صورت بر زمین خوابانیدم و چهار میخ در پشتش فروکردم.
+
گفتند در خانه‌ات بنشین و چند روز در مسجد قدم مگذار. اگر تو را در مسجد نیایند، تعقیب نمی‌‌کنند. سعید گفت: صدای [[اذان]] را بشنوم و به [[نماز]] نروم!؟ صدای «حی علی الصلوه» را بشنوم و در مسجد حاضر نشوم؟ نه قبول نمی‌‌کنم!
  
سعید گفت: این خواب تو نیست، راست بگو؟ مرد گفت: آری، عبدالله ابن زبیر چنین خواب دیده و مرا فرستاده تا تعبیرش را از شما جویا شوم؟ سعید گفت: عبدالملک، ابن زبیر را می‌‌کشد!
+
گفتند محل نشستن خویش را در مسجد تغییر ده و در گوشه‌ای دیگر بنشین. اگر به محل همیشگی‌ات مراجعه کنند و تو را نیابند، در پی‌ات نمی‌‌گردند. سعید گفت: آیا از مخلوقی بترسم و فرار کنم؟ نه یک وجب جلو و نه یک وجب عقب می‌‌نشینم.
  
'''هیهات من الذله'''
+
همه برای [[نماز ظهر]] رفتند، سعید هم مانند همیشه در مسجد در محل معین نشست. پس از نماز ظهر، حاکم کسی را به سراغ سعید فرستاد و او را نزد حاکم بردند.
  
مسلم بن عقبه به فرمان یزید از مردم [[مدینه]] بیعت بردگی می‌‌گرفت و هر کس بیعت نمی‌‌کرد، می‌‌کشت. بعد از آن که محمد بن ابی جهم و یزید بن عبدالله را به سبب سرپیچی از بیعت به قتل رساندند، مسلم بن عقبه، سعید بن مسیب را احضار کرد و از او خواست که بیعت کند.
+
هشام گفت: امیرمومنان عبدالملک دستور داده اگر بیعت نکنی، تو را گردن بزنم. چون سعید، بیعت را نپذیرفت او را به خارج شهر بردند. جلاد شمشیر را آماده کرد. ولی مشاهده کردند سعید از [[مرگ]] نمی‌‌هراسد. او را برهنه کردند تا شلاق بزنند، دیدند در زیرلباس‌های نرم، لباس خشن پوشیده است! سعید گفت: اگر این حالت را پیش بینی می‌‌کردم، لباسم را عوض می‌‌کردم تا اسرارم فاش نشود.
  
سعید گفت: لاابایع عبدا ولاحرا. من نه به عنوان برده و نه به عنوان آزاد، بیعت نمی‌‌کنم. عوامل یزید گلویش را گرفتند و آن قدرفشردند تا به زمین افتاد! به تصور این که سعید مرده است، او رابه گوشه‌ای افکندند. وقتی سعید به حال آمد، گفت: لاوالله، نه به خدا؛ هرگز بیعت نمی‌‌کنم. وقتی او را چنین استوار یافتند، مروان و عمر، پسر عثمان، نزد فرستاده یزید شهادت دادند که سعید دیوانه است. مسلم بن عقبه گفت: من فکر می‌‌کردم واقعا دیوانه باشد. گفتم او را رها کنند. چون سعید به خانه رفت، مروان و عمر بن عثمان نزدش شتافتند و گفتند: خدای را سپاس که تو را سالم می‌‌بینیم! سعید گفت: گم شوید، به [[دروغ]] شهادت دادید که من دیوانه‌ام؛ در حالی که من سالم و هوشیارم. هرگز با شما سخن نخواهم گفت!
+
آن‌گاه پنجاه ضربه بر پیکر نحیفش زدند و او را در شهر گرداندند. سعید دید مردم از [[نماز عصر]] برمی‌‌گردند، خطاب به آنان گفت: چهل سال است این چهره‌ها را ندیده‌ام. آن‌گاه اعلام داشتند، هیچ کس حق رفت و آمد و نشست و برخاست با سعید ندارد. ابو یونس غزی گوید: وارد مسجد [[مدینه]] شدم، سعید را دیدم که تنها نشسته است، علت را پرسیدم. گفتند: سعید ممنوع الملاقات است!
  
'''شانه‌های زخمی'''
+
همچنین، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک مروان]] دختر سعید بن مسیب را برای ولیعهد و فرزندش، ولید، خواستگاری کرد، ولی سعید نپذیرفت و دخترش را، در برابر دو درهم [[مهریه]]، به عقد مردی تهیدست درآورد! عبدالملک از این داستان سخت خشمگین شد. دستور داد صد ضربه شلاق بر وی زدند.
  
سعید بن مسیب چند بار به وسیله فرمانروایان ستمگر شکنجه شد و شلاق خورد. یک بار حادثه حره و دومین بار در سال 85 وقتی که عبدالعزیز؛ مروان ولیعهد و برادر مروان درگذشت. عبدالملک به فرماندار [[مدینه]] هشام بن اسماعیل دستور داد برای فرزندانش از مردم بیعت بگیرد، سعید از بیعت امتناع ورزید. هشام نوشت همه بیعت کرده‌اند، جز سعید. عبدالملک دستور داد: او را به قتل تهدید کنید. چنین کردند، باز هم نپذیرفت. دستور آمد پنجاه ضربه شلاق بزنید و سپس او را در بازار مدینه بگردانید. از طرف فرماندار سه مامور نزد سعید آمدند و گفتند: عبدالملک مروان دستور داده اگر بیعت نکنی، تو را گردن بزنند؛ ما سه پیشنهاد می‌‌کنیم. اگر یکی از آن‌ها را بپذیری، حاکم را به همان مرتبه قانع می‌‌سازیم.
+
'''اقتصاد در معاش:'''
  
* 1. وقتی نام خلیفه را برایت می‌‌خوانند، سکوت کن و هیچ نگو. سعید: اگر چنین کنم، مردم خواهند گفت: سعید بیعت کرده است. این کار را نمی‌‌کنم.
+
هنگامی ‌‌که سعید بن مسیب را به زندان بردند، دخترش غذای بسیار تهیه کرد و برایش فرستاد. سعید ابو امیه اسلم را که از هم‌پیمانان بنی مخزوم و مردی مورد اعتماد بود خواست و گفت: به دخترم بگو، دیگر چنین مکن؛ هدف هشام بن اسماعیل و عبدالملک همین است که تهیدست شویم و نیازمند آنان گردیم؛ نمی‌‌دانم تا کی در زندان خواهم بود؛ بنابراین، همان مقدار غذا که خانه می‌‌خورم، برایم بفرست.  
  
* 2. در خانه‌ات بنشین و چند روز در مسجد قدم مگذار. اگر تو را در مسجد نیایند، تعقیب نمی‌‌کنند. سعید: صدای اذان را بشنوم و به [[نماز]] نروم!؟ صدای حی علی الصلوه را بشنوم و در مسجد حاضر نشوم؟ نه قبول نمی‌‌کنم!
+
سعید حتی از گرفتن سهم خود از [[بیت المال]] هم خودداری می‌‌کرد. تا مرهون ستمگران زمان خود نباشد. سی و پنج هزار درهم یا دینار سهمیه او در بیت المال موجود بود و هر چه اصرار می‌‌کردند، آن را نمی‌‌پذیرفت. او با سرمایه‌ای که داشت تجارت می‌‌کرد و در برابر زمامداران خودسر، سربلند و استوار بود.
  
* 3. محل نشستن خویش را در مسجد تغییر ده و در گوشه‌ای دیگر بنشین. اگر به محل همیشگی‌ات مراجعه کنند و تو را نیابند، در پی‌ات نمی‌‌گردند. سعید: آیا از مخلوقی بترسم و فرار کنم؟ نه یک وجب جلو و نه یک وجب عقب می‌‌نشینم. همه برای [[نماز ظهر]] رفتند، سعید هم مانند همیشه در مسجد در محل معین نشست. پس از نماز ظهر، حاکم کسی را به سراغ سعید فرستاد و او را نزد حاکم بردند.
+
'''برخورد تربیتی:'''
  
هشام: امیرمومنان عبدالملک دستور داده اگر بیعت نکنی، تو را گردن بزنم. چون سعید، بیعت را نپذیرفت او را به خارج شهر بردند. جلاد شمشیر را آماده کرد. ولی مشاهده کردند سعید از [[مرگ]] نمی‌‌هراسد. او را برهنه کردند تا شلاق بزنند، دیدند در زیرلباس‌های نرم، لباس خشن پوشیده است! سعید گفت: اگر این حالت را پیش بینی می‌‌کردم، لباسم را عوض می‌‌کردم تا اسرارم فاش نشود.
+
ابن حرمله گوید: صبحگاهی از خانه خارج شدم، مستی را دیدم که در کوچه افتاده است. پایش را گرفتم و بر زمین کشیدم و به خانه‌ام بردم. آن‌گاه سراغ سعید رفتم و گفتم: اگر کسی مستی را بیابد، باید او را تحویل حکومت دهد تا [[حد]] بر او جاری شود یا خیر؟ سعید گفت: اگر می‌‌توانی، پرده‌پوشی کنی بهتر است. پس به خانه برگشتم، دیدم مرد هوشیار شده است. همین که مرا دید، شرمنده شد. گفتم: شرم نمی‌‌کنی! اگر تو را به آن حال می‌‌دیدند، بر تو حد جاری می‌‌شد. آن‌گاه از جامعه طرد می‌‌شدی و جای پایی نداشتی. گفت: به خدا قسم، [[توبه]] می‌‌کنم؛ و عهد می‌‌بندم که دیگر مرتکب خلاف نشوم.
  
آن‌گاه پنجاه ضربه بر پیکر نحیفش زدند و او را در شهر گرداندند. سعید دید مردم از [[نماز عصر]] برمی‌‌گردند، خطاب به آنان گفت: چهل سال است این چهره‌ها را ندیده‌ام. آن‌گاه اعلام داشتند، هیچ کس حق رفت و آمد و نشست و برخاست با سعید ندارد. ابویونس غزی گوید: وارد مسجد [[مدینه]] شدم، سعید را دیدم که تنها نشسته است، علت را پرسیدم. گفتند: سعید ممنوع الملاقات است!
+
'''پندهای حکیمانه:'''
  
'''ازدواج دختر'''
+
سعید بن مسیب، که جانش از کوثر کلام معصوم سیراب شده است، سخنان نغز و حکیمانه‌ای دارد از جمله: «ان الدنیا نذله و هی الی کل نذل اصیل و انذل منها من اخذ بغیر حقها و طلبها بغیر وجهها و وضعها فی غیر سبیلها؛ دنیا پست است و به پست فطرتان بیشتر گرایش دارد؛ پست‌تر از آن کسی است که دنیا را به ناحق به چنگ آورد و از راه نامشروع طلب کند و در راه باطل مصرف نماید».
  
عبدالملک مروان دختر سعید بن مسیب را برای ولیعهد و فرزندش ولید خواستگاری کرد، ولی سعید نپذیرفت و دخترش را، در برابر دو درهم مهریه، به عقد مردی تهیدست درآورد! عبدالملک از این داستان سخت خشمگین شد. دستور داد صد ضربه شلاق بر وی زدند، در هوای سرد آب بر بدنش پاشیدند و لباس پشمین بر او پوشاندند.
+
او همچنین گوید: «به یاوران ستمگران چشم ندوزید، مگر آن که در دل از آنان تنفر داشته باشید؛ وگرنه کارهای نیکتان نابود می‌‌شود».
 
 
'''اقتصاد در معاش'''
 
 
 
هنگامی ‌‌که سعید بن مسیب را به زندان بردند، دخترش غذای بسیار تهیه کرد و برایش فرستاد. سعید ابوامیه اسلم را که از هم‌پیمانان [[بنی مخزوم]] و مردی مورد اعتماد بود خواست و گفت: به دخترم بگو، دیگر چنین مکن؛ هدف هشام بن اسماعیل و عبدالملک همین است که تهیدست شویم و نیازمند آنان گردیم؛ نمی‌‌دانم تا کی در زندان خواهم بود؛ بنابراین، همان مقدار غذا که خانه می‌‌خورم، برایم بفرست.
 
 
 
سعید حتی از گرفتن سهم خود از [[بیت المال]] هم خودداری می‌‌کرد. تا مرهون ستمگران زمان خود نباشد. سی و پنج هزار درهم یا دینار سهمیه او در بیت المال موجود بود و هر چه اصرار می‌‌کردند، آن را نمی‌‌پذیرفت. او با سرمایه‌ای که داشت تجارت می‌‌کرد و در برابر زمامداران خودسر سربلند و استوار بود.
 
 
 
'''برخورد تربیتی'''
 
 
 
ابن حرمله گوید: صبحگاهی از خانه خارج شدم، مستی را دیدم که در کوچه افتاده است. پایش را گرفتم و بر زمین کشیدم و به خانه‌ام بردم. آن‌گاه سراغ سعید رفتم و گفتم: اگر کسی مستی را بیابد، باید او را تحویل حکومت دهد تا حد بر او جاری شود یا خیر؟ سعید گفت: اگر می‌‌توانی، پرده‌پوشی کنی بهتر است.
 
 
 
به خانه برگشتم، دیدم مرد هوشیار شده است. همین که مرا دید، شرمنده شد. گفتم: شرم نمی‌‌کنی! اگر تو را به آن حال می‌‌دیدند،بر تو حد جاری می‌‌شد. آن‌گاه از جامعه طرد می‌‌شدی و جای پایی نداشتی. گفت: به خدا قسم، [[توبه]] می‌‌کنم؛ و عهد می‌‌بندم که دیگر مرتکب خلاف نشوم.
 
 
 
'''پند حکیمانه'''
 
 
 
سعید بن مسیب، که جانش از کوثر کلام معصوم سیراب شده است، سخنان نغز و حکیمانه‌ای دارد که ذکر نمونه‌های آن ضروری می‌‌نماید: ان الدنیا نذله و هی الی کل نذل اصیل و انذل منها من اخذ بغیرحقها و طلبها بغیر وجهها و وضعها فی غیر سبیلها؛ دنیا پست است و به پست فطرتان بیشتر گرایش دارد؛ پست‌تر از آن کسی است که دنیا را به ناحق به چنگ آورد و از راه نامشروع طلب کند و در راه باطل مصرف نماید.
 
 
 
او همچنین فرمود: به یاوران ستمگران چشم ندوزید، مگر آن که در دل از آنان تنفر داشته باشید؛ وگرنه کارهای نیکتان نابود می‌‌شود.
 
  
 
==وفات==
 
==وفات==
به نوشته مورخان، او در سال 15 هجری دیده به جهان گشود و در سال 94 یا 95 هجری بدرود حیات گفت. سال رحلت او را «سنه الفقهاء» می‌‌نامند؛ زیرا در این سال بسیاری از عالمان وارسته و فقهای برجسته [[شیعه]] وفات یافتند.
+
به نوشته مورخان، سعید بن مسیب در سال ۱۵ هجری دیده به جهان گشود و در سال ۹۴ یا ۹۵ هجری بدرود حیات گفت. سال رحلت او را «سنة الفقهاء» می‌‌نامند؛ زیرا در این سال بسیاری از عالمان وارسته و [[فقها|فقهای]] برجسته [[شیعه]] وفات یافتند.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
 
==منابع==
 
==منابع==
 
+
*سید حسن احمدی‌نژاد بلخی، کوثر، اسفند ۱۳۷۷، شماره ۲۴.
*سید حسن احمدی‌نژاد بلخی، کوثر، اسفند 1377، شماره 24
+
*غلامحسن محرمی، سعید ین مسیب؛ فقیه مدینه، فرهنگ کوثر، خرداد ۱۳۷۹، شماره ۳۹، در دسترس در [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/428331 نور مگز]، بازیابی: ۷ اسفند ۱۳۹۵.
*غلامحسن محرمی،سعید ین مسیب؛ فقیه مدینه، فرهنگ کوثر، خرداد 1379، شماره 39، در دسترس در [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/428331 نور مگز]، بازیابی: 7 اسفند 1395
+
*زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهما السلام (ترجمه جلد ۴۶ بحار الأنوار)، علامه مجلسى، ترجمه موسى‏ خسروى.
*زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر عليهما السلام ( ترجمه جلد 46 بحار الأنوار)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ترجمه موسى‏ خسروى
 
  
 
[[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]]
 
[[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۴۵

سعید بن مسیب مخزومی قرشی (۹۴-۱۵ ق) از بزرگان تابعان و یکی از فقهای هفتگانه مدینه در قرن اول هجری است. او عصر چهار معصوم، یعنی امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد علیهم السلام را درک کرده و از جمله اصحاب معدود امام سجاد علیه السلام است. سعید بن مسیب تا پایان عمر پیرو اهل بیت علیهم السلام باقی ماند.

شخصیت علمی و معنوی

سعید بن مسیب در طلب دانش و فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام بسیار کوشید. به همین دلیل، دانشمندترین دانشمندان مدینه بشمار می‌‌آمد. سعید می‌‌گوید: چه بسیار اتفاق می‌‌افتاد که برای بدست آوردن یک حدیث شب‌ها و روزها راه می‌‌رفتم.

سعید در دانش از بسیاری از یاران رسول خدا پیشی گرفت. با آن که در زمان حیات اصحاب پیامبر، قاعدتا نباید نوبت به تابعین برسد، سعید فتوا می‌‌داد. هرگاه کسی از عبدالله بن عمر مساله‌ای می‌‌پرسید و او نمی‌‌توانست پاسخ دهد، می‌‌گفت: برو از سعید بپرس و پاسخش را برایم بیاور؛ و چون فردا بازمی‌‌گشت و پاسخ مساله را برایش بازگو می‌‌کرد، می‌‌گفت: نگفتم که او در شمار دانشمندترین دانشمندان جای دارد.

اسحاق بن جریر می‌‌گوید: سعید بن مسیب، قاسم بن محمد بن ابی‌بکر و ابوخالد کابلی در شمار افراد مورد اعتماد علی بن الحسین علیه السلام جای داشتند.

امام باقر علیه السلام از پدرشان امام سجاد علیه السلام درباره شخصیت علمی ‌‌وی نقل می کنند که آن حضرت فرمود: «سعید بن المسیب اعلم الناس بما تقدمه من الآثار و افقههم فی زمانه؛ سعید بن مسیب داناترین مردم به تاریخ پیشینیان و دانشورترین آن‌ها در زمان خود بود».[۱]

از او جریانی نقل شده است که به وضوح نشان از تقرب ویژه او به امام سجاد علیه السلام دارد: در مناقب می نویسد: لیث خزاعى از سعید بن مسیب درباره غارت کردن مدینه سؤال کرد، در پاسخ گفت: آرى اسبها را به ستونهاى مسجد پیامبر بستند. من خودم دیدم اسبها اطراف قبر پیامبر بودند سه شبانه روز مدینه را غارت می کردند. من در خدمت على بن الحسین مى ‏آمدیم کنار قبر پیغمبر، آن جناب زیر لب سخنانى می‌گفت که نمى ‏شنیدم، بین ما و آن گروه پرده ‏اى فاصله می شد، مشغول نماز می شدیم، ما آنها را مى ‏دیدیم ولى آنها ما را نمی دیدند.[۲]

فضائل سعید بن مسیب

عبادت:

در «حلیه الاولیاء» چنین می‌‌خوانیم، سعید بن مسیب می‌‌گفت: پنجاه سال نماز با جماعت گزاردم و تکبیرة الاحرام امام را درک کردم و در این مدت پشت سر هیچ یک از نمازگزاران را ندیدم. در این زمینه روایات اختلاف دارد. مراد از این جمله (پشت سر هیچ یک از نمازگزاران را ندیدم) آن است که در اول وقت قبل از دیگران وارد مسجد شدم و در صف اول قرار گرفتم و پس از همه نمازگزاران، مسجد را ترک کردم.

غلام سعید بن مسیب می‌‌گوید: سعید، چهل سال، قبل از صدای موذن، در مسجد حاضر می‌‌شد. درباره او همچنین گفته‌اند: وی پنجاه سال با وضوی اول شب، نماز صبح را به جای آورد و چهل حج و عمره انجام داده است.

بکر بن خنیس می‌‌گوید: به سعید بن مسیب گفتم: می‌‌بینی، این مردم خدا را عبادت می‌‌کنند و نماز می‌‌خوانند؛ چرا همراه این گروه عبادت نمی‌‌کنی؟ سعید گفت: فرزند برادرم؛ این‌ها عبادت نیست. گفتم: پس عبادت چیست؟ گفت: تفکر در امر خدا، پرهیز از محارم، انجام دادن واجبات و نیز تفقه در دین.

خوی و منش:

سعید از نظر اخلاق و آداب اسلامی ‌‌سرآمد روزگار بود. یکی از برجستگی‌های اخلاقی او فروتنی بود. با این که از رجال نامی ‌‌مدینه به شمار می‌‌آمد، گاه با پای برهنه راه می‌‌رفت. و به هر کس می‌‌رسید دست می‌‌داد. نظافت را بیش از همه مراعات می‌‌کرد؛ ناخن‌هایش را به موقع می‌‌گرفت، همواره با وضو بود و از خنده بسیار خودداری می‌‌کرد. نمازهای مستحبی را در خانه انجام می‌‌داد و نمازهای واجب را در مسجد با جماعت می‌‌خواند. لباس‌های تمیز و سفید می‌‌پوشید.

با گذشت و بردبار بود؛ در امور مادی سخت‌گیر نبود. تمام ایام، جز اعیاد و روزهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ذی الحجه، روزه می‌‌گرفت؛ طبعی بلند و همتی عالی داشت؛ حتی هنگام افطار، با خود نوشیدنی به مسجد می‌‌آورد و از دیگران چیزی نمی‌‌پذیرفت.

چشم بینا:

ابوبکر بن عبدالله اصفهانی می‌‌گوید: مردی به نام خالد بن عبدالله، که خود را به خاندان بنی‌امیه نسبت می‌‌داد، پیوسته به علی علیه السلام ناسزا می‌‌گفت. روز جمعه‌ای که خطبه نماز جمعه را ایراد می‌‌کرد، گفت: به خدا سوگند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌‌دانست علی چگونه مردی است؛ ولی چون دامادش بود، کارها را به او می‌‌سپرد. سعید، که در پای منبر به خوابی سبک فرورفته بود، چشمانش را گشود و گفت: وای بر شما، این خبیث چه می‌‌گوید؟ قبر رسول خدا را دیدم که شکافته شد و آن حضرت فرمود: دروغ گفتی، ای دشمن خدا.

علم تعبیر خواب:

سعید افقه اهل حجاز بود و در تعبیر رویا داناترین مردم شمرده می‌‌شد. بر اساس روایات، مردی گفت: خواب دیدم عبدالملک بن مروان چهار بار در مسجدالنبی صلی الله علیه و آله بول کرد؛ سعید گفت: اگر راست گفته باشی و چنین خوابی دیده باشی، از او چهار (نانجیب) پدید می‌‌آید. البته چنین نیز شد. ولید، سلیمان، هشام و یزید فرزندان عبدالملک بودند که بعدها به حکومت رسیدند.

شریک می‌‌گوید: سعید را گفتم: خواب دیدم دندان‌هایم افتاد و آن‌ها را دفن کردم. سعید گفت: اگر راست گفته باشی، بستگانت را دفن می‌‌کنی. مردی گفت: خواب دیدم در دستم بول می‌‌کنم. گفت: همسرت از محارم تو است! مرد تحقیق کرد و دریافت که همسرش خواهر رضاعی او است!

عمر بن حبیب بن قلیع می‌‌گوید: روزگار بر من سخت و بسیار مقروض شدم. دستم از همه جا کوتاه بود و کسی را سراغ نداشتم که تقاضای وام کنم. نمی‌‌دانستم کجا بروم. به محفل سعید بن مسیب رفتم. نزدش نشسته بودم که مردی آمد، سعید را مخاطب قرار داد و گفت: خوابی دیده‌ام برایم تعبیر کن، آن‌گاه ادامه داد: خواب دیدم که با عبدالملک بن مروان درگیر شدم؛ او را با صورت بر زمین خوابانیدم و چهار میخ در پشتش فروکردم. سعید گفت: این خواب تو نیست، راست بگو؟ مرد گفت: آری، عبدالله بن زبیر چنین خواب دیده و مرا فرستاده تا تعبیرش را از شما جویا شوم؟ سعید گفت: عبدالملک، ابن زبیر را می‌‌کشد!

عدم سازش با جباران:

مسلم بن عقبه به فرمان یزید از مردم مدینه بیعت بردگی می‌‌گرفت و هر کس بیعت نمی‌‌کرد، می‌‌کشت. بعد از آن که محمد بن ابی جهم و یزید بن عبدالله را به سبب سرپیچی از بیعت به قتل رساندند، مسلم بن عقبه، سعید بن مسیب را احضار کرد و از او خواست که بیعت کند.

سعید گفت: «لا ابایع عبدا و لا حرّا». من نه به عنوان برده و نه به عنوان آزاد، بیعت نمی‌‌کنم. عوامل یزید گلویش را گرفتند و آن قدر فشردند تا به زمین افتاد! به تصور این که سعید مرده است، او را به گوشه‌ای افکندند. وقتی سعید به حال آمد، گفت: لا والله، نه به خدا؛ هرگز بیعت نمی‌‌کنم. وقتی او را چنین استوار یافتند، مروان و عمر بن عثمان، نزد فرستاده یزید شهادت دادند که سعید دیوانه است. مسلم بن عقبه گفت: من فکر می‌‌کردم واقعا دیوانه باشد. گفتم او را رها کنند. چون سعید به خانه رفت، مروان و عمر بن عثمان نزدش شتافتند و گفتند: خدای را سپاس که تو را سالم می‌‌بینیم! سعید گفت: گم شوید، به دروغ شهادت دادید که من دیوانه‌ام؛ در حالی که من سالم و هوشیارم. هرگز با شما سخن نخواهم گفت!

همچنین سعید بن مسیب چند بار بخاطر بیعت نکردن با بنی امیه به وسیله فرمانروایان ستمگر شکنجه شد و شلاق خورد. یک بار حادثه حره و دومین بار در سال ۸۵ هجری وقتی که عبدالعزیز ولیعهد و برادر مروان درگذشت. عبدالملک به فرماندار مدینه هشام بن اسماعیل دستور داد برای فرزندانش از مردم بیعت بگیرد، سعید از بیعت امتناع ورزید. هشام نوشت همه بیعت کرده‌اند، جز سعید. عبدالملک دستور داد: او را به قتل تهدید کنید. چنین کردند، باز هم نپذیرفت. دستور آمد پنجاه ضربه شلاق بزنید و سپس او را در بازار مدینه بگردانید. از طرف فرماندار سه مامور نزد سعید آمدند و گفتند: عبدالملک مروان دستور داده اگر بیعت نکنی، تو را گردن بزنند؛ ما سه پیشنهاد می‌‌کنیم. اگر یکی از آن‌ها را بپذیری، حاکم را به همان مرتبه قانع می‌‌سازیم. اینکه وقتی نام خلیفه را برایت می‌‌خوانند، سکوت کن و هیچ نگو. سعید گفت: اگر چنین کنم، مردم خواهند گفت: سعید بیعت کرده است. این کار را نمی‌‌کنم.

گفتند در خانه‌ات بنشین و چند روز در مسجد قدم مگذار. اگر تو را در مسجد نیایند، تعقیب نمی‌‌کنند. سعید گفت: صدای اذان را بشنوم و به نماز نروم!؟ صدای «حی علی الصلوه» را بشنوم و در مسجد حاضر نشوم؟ نه قبول نمی‌‌کنم!

گفتند محل نشستن خویش را در مسجد تغییر ده و در گوشه‌ای دیگر بنشین. اگر به محل همیشگی‌ات مراجعه کنند و تو را نیابند، در پی‌ات نمی‌‌گردند. سعید گفت: آیا از مخلوقی بترسم و فرار کنم؟ نه یک وجب جلو و نه یک وجب عقب می‌‌نشینم.

همه برای نماز ظهر رفتند، سعید هم مانند همیشه در مسجد در محل معین نشست. پس از نماز ظهر، حاکم کسی را به سراغ سعید فرستاد و او را نزد حاکم بردند.

هشام گفت: امیرمومنان عبدالملک دستور داده اگر بیعت نکنی، تو را گردن بزنم. چون سعید، بیعت را نپذیرفت او را به خارج شهر بردند. جلاد شمشیر را آماده کرد. ولی مشاهده کردند سعید از مرگ نمی‌‌هراسد. او را برهنه کردند تا شلاق بزنند، دیدند در زیرلباس‌های نرم، لباس خشن پوشیده است! سعید گفت: اگر این حالت را پیش بینی می‌‌کردم، لباسم را عوض می‌‌کردم تا اسرارم فاش نشود.

آن‌گاه پنجاه ضربه بر پیکر نحیفش زدند و او را در شهر گرداندند. سعید دید مردم از نماز عصر برمی‌‌گردند، خطاب به آنان گفت: چهل سال است این چهره‌ها را ندیده‌ام. آن‌گاه اعلام داشتند، هیچ کس حق رفت و آمد و نشست و برخاست با سعید ندارد. ابو یونس غزی گوید: وارد مسجد مدینه شدم، سعید را دیدم که تنها نشسته است، علت را پرسیدم. گفتند: سعید ممنوع الملاقات است!

همچنین، عبدالملک مروان دختر سعید بن مسیب را برای ولیعهد و فرزندش، ولید، خواستگاری کرد، ولی سعید نپذیرفت و دخترش را، در برابر دو درهم مهریه، به عقد مردی تهیدست درآورد! عبدالملک از این داستان سخت خشمگین شد. دستور داد صد ضربه شلاق بر وی زدند.

اقتصاد در معاش:

هنگامی ‌‌که سعید بن مسیب را به زندان بردند، دخترش غذای بسیار تهیه کرد و برایش فرستاد. سعید ابو امیه اسلم را که از هم‌پیمانان بنی مخزوم و مردی مورد اعتماد بود خواست و گفت: به دخترم بگو، دیگر چنین مکن؛ هدف هشام بن اسماعیل و عبدالملک همین است که تهیدست شویم و نیازمند آنان گردیم؛ نمی‌‌دانم تا کی در زندان خواهم بود؛ بنابراین، همان مقدار غذا که خانه می‌‌خورم، برایم بفرست.

سعید حتی از گرفتن سهم خود از بیت المال هم خودداری می‌‌کرد. تا مرهون ستمگران زمان خود نباشد. سی و پنج هزار درهم یا دینار سهمیه او در بیت المال موجود بود و هر چه اصرار می‌‌کردند، آن را نمی‌‌پذیرفت. او با سرمایه‌ای که داشت تجارت می‌‌کرد و در برابر زمامداران خودسر، سربلند و استوار بود.

برخورد تربیتی:

ابن حرمله گوید: صبحگاهی از خانه خارج شدم، مستی را دیدم که در کوچه افتاده است. پایش را گرفتم و بر زمین کشیدم و به خانه‌ام بردم. آن‌گاه سراغ سعید رفتم و گفتم: اگر کسی مستی را بیابد، باید او را تحویل حکومت دهد تا حد بر او جاری شود یا خیر؟ سعید گفت: اگر می‌‌توانی، پرده‌پوشی کنی بهتر است. پس به خانه برگشتم، دیدم مرد هوشیار شده است. همین که مرا دید، شرمنده شد. گفتم: شرم نمی‌‌کنی! اگر تو را به آن حال می‌‌دیدند، بر تو حد جاری می‌‌شد. آن‌گاه از جامعه طرد می‌‌شدی و جای پایی نداشتی. گفت: به خدا قسم، توبه می‌‌کنم؛ و عهد می‌‌بندم که دیگر مرتکب خلاف نشوم.

پندهای حکیمانه:

سعید بن مسیب، که جانش از کوثر کلام معصوم سیراب شده است، سخنان نغز و حکیمانه‌ای دارد از جمله: «ان الدنیا نذله و هی الی کل نذل اصیل و انذل منها من اخذ بغیر حقها و طلبها بغیر وجهها و وضعها فی غیر سبیلها؛ دنیا پست است و به پست فطرتان بیشتر گرایش دارد؛ پست‌تر از آن کسی است که دنیا را به ناحق به چنگ آورد و از راه نامشروع طلب کند و در راه باطل مصرف نماید».

او همچنین گوید: «به یاوران ستمگران چشم ندوزید، مگر آن که در دل از آنان تنفر داشته باشید؛ وگرنه کارهای نیکتان نابود می‌‌شود».

وفات

به نوشته مورخان، سعید بن مسیب در سال ۱۵ هجری دیده به جهان گشود و در سال ۹۴ یا ۹۵ هجری بدرود حیات گفت. سال رحلت او را «سنة الفقهاء» می‌‌نامند؛ زیرا در این سال بسیاری از عالمان وارسته و فقهای برجسته شیعه وفات یافتند.

پانویس

  1. اختیار معرفه الرجال، ص۱۱۹
  2. زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهما السلام ( ترجمه جلد ۴۶ بحار الأنوار)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ترجمه موسى‏ خسروى، ص۸۹

منابع

  • سید حسن احمدی‌نژاد بلخی، کوثر، اسفند ۱۳۷۷، شماره ۲۴.
  • غلامحسن محرمی، سعید ین مسیب؛ فقیه مدینه، فرهنگ کوثر، خرداد ۱۳۷۹، شماره ۳۹، در دسترس در نور مگز، بازیابی: ۷ اسفند ۱۳۹۵.
  • زندگانى حضرت سجاد و امام محمد باقر علیهما السلام (ترجمه جلد ۴۶ بحار الأنوار)، علامه مجلسى، ترجمه موسى‏ خسروى.