حطمه

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۷ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۲۰ توسط Zamani (بحث | مشارکت‌ها)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

یکی از نامهای دوزخ در قرآن «حُطَمه» است.

واژه شناسى «حُطَمه»

حطمه، صيغه مبالغه است از مادّه «حطم» به معناى در هم شكستن. از اين رو به سالهاى قحطى، «حُطْمه (بر وزن لقمه)» گفته مى شود زيرا همه چيز را در هم مى شكند. نيز به محلى از اطراف كعبه كه ميان حجرالأسود و درِ خانه واقع شده «حطيم» گفته مى شود؛ زيرا در اثر ازدحام و فشار مردم، گويا استخوان ها در هم مى شكند.

ابن فارس در اين باره آورده است: الحاء والطاء والميم أصل واحد و هو كسر الشيء. يقال: حطمت الشيء حطما: كسرته... و الحطمة: السنة الشديدة، لأنّها تحطم كلّ شىء.[۱]

ح ط م، يك ريشه است و آن شكستن چيزى است. گفته مى شود: «حطمتُ الشى ء حطما»، يعنى: آن را شكستم. حُطمه به معناى قحطى شديد است؛ چون همه چيز را در هم مى شكند. بنابراين نامگذارى دوزخ به «حُطمه» بدين جهت است كه آتش دوزخ، همه چيز را در هم مى شكند و متلاشى مى سازد.

واژه «حُطَمه» در قرآن و حديث

واژه «حطمه» دو بار در سوره همزة تكرار شده است. قرآن در توضيح اين نام، اوّلاً براى تصوير مبالغه و بيان عظمت آن، «نار (آتش)» را به «اللّه» اضافه مى كند و ثانياً از ويژگىهاى آن مى گويد كه: آتشى است كه نه تنها ظاهر جسم بلكه جان و دل را هم مى سوزاند: «وَ مَآ أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ × نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ × الَّتِى تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئدَةِ»؛[۲] و تو چه مى دانى «حطمه» چيست؟! آتش برافروخته خداوند است كه به دلها مى رسد.

اين بيان مؤيّد آن است كه در كاربرد واژه «حطمه» براى دوزخ معناى لغوى آن مورد توجه بوده؛ چرا كه آتش دوزخ تا اعماق جان انسانِ تبهكار نفوذ مى كند و آن را در هم مى شكند. در حديثى آمده است كه آتش دوزخ علاوه بر اين كه دوزخيان را به شدت در هم مى شكند و خرد مى كند، خودِ پاره ها و توده هاى آتش نيز يكديگر را در هم مى شكنند.

متن حديث چنين است: «تُعرَضُ لِلنّاسِ جَهَنَّمُ كَأَنَّها سَرابٌ يَحطِمُ بَعضُها بَعضا».[۳] دوزخ، چونان سرابى كه شعله هاى آن بر يكديگر فرومى كوبند، بر مردم نمايان مى شود.

سيد رضى در توضيح اين حديث مى گويد: اين گفته، مَجاز است زيرا منظور پيامبر خدا ـ كه درود و سلام بر او باد ـ شدت شعله و در هم پيچيدن زبانه اش است، چنان كه گويى بخشهايى از آن، بخشهاى ديگر را در هم مى كوبد يعنى خرد مى كند و مى شكند. «حَطْم» به معناى شكستن است. احتمال هم دارد كه مراد اين باشد كه جهنم تن عذاب شوندگان را در هم مى شكند و آنها را جزئى از جهنم قرار مى دهد زيرا آنان مدام در آن ماندگارند و از آن بيرون نمى آيند.[۴]

پانویس

  1. معجم مقاييس اللغة: ج۲، ص۷۸. (ماده «حطم»)
  2. سوره همزه: آيه ۵ـ۷.
  3. ر.ك: ص۲۹، ح۱۳.
  4. المجازات النبويّة: ص۱۰۹، ح۷۰.

منابع

  • محمد محمدی ری شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حديث، ج2، قم: دارالحدیث، چاپ اول، 1389ش، ص55، در دسترس در پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، بازیابی: 16 اردیبهشت 1393.