حرام: تفاوت بین نسخه‌ها
| (۹ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{خوب}} |
«حرام» به معنای ممنوع و ضدحلال است<ref>قاموس قرآن، ج2، ص122.</ref> و در اصطلاح دینی كارى است كه از طرف خدا ممنوع و نهی شده باشد و انجام آن گناه محسوب شود.<ref>فرهنگ معین.</ref> ترک محرمات در کنار انجام واجبات نخستین گام برای رسیدن به قرب الهی است. | «حرام» به معنای ممنوع و ضدحلال است<ref>قاموس قرآن، ج2، ص122.</ref> و در اصطلاح دینی كارى است كه از طرف خدا ممنوع و نهی شده باشد و انجام آن گناه محسوب شود.<ref>فرهنگ معین.</ref> ترک محرمات در کنار انجام واجبات نخستین گام برای رسیدن به قرب الهی است. | ||
| − | == واژه شناسی == | + | ==واژه شناسی== |
حرمت از ریشه « ح ـ ر ـ م » در لغت به معناى منع است<ref>مقاييس اللغه، ج 2، ص 45؛ لسان العرب، ج 3، ص 138، «حرم».</ref> و برخى آن را منع چیزى پیش از به وجود آمدن آن دانسته‌اند<ref>التحقيق، ج 2، ص 204، «حرم».</ref> و در اصطلاح، حرمت شى‌ء به معناى روا نبودن هتک آن است<ref>معجم لغة الفقهاء، ص 177.</ref> یا به حکم شرعى گفته مى‌شود که به شکل الزامى از عمل یا شیئى که به آن تعلق گرفته است منع مى‌کند<ref>معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 158؛ المعالم الجديده، ص 101.</ref> به ممنوع شرعى، « حرام»، «مُحَرَّم» و «حُرُمات» گفته مى‌شود؛<ref>معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 373؛ القاموس الفقهى، ص 85.</ref> | حرمت از ریشه « ح ـ ر ـ م » در لغت به معناى منع است<ref>مقاييس اللغه، ج 2، ص 45؛ لسان العرب، ج 3، ص 138، «حرم».</ref> و برخى آن را منع چیزى پیش از به وجود آمدن آن دانسته‌اند<ref>التحقيق، ج 2، ص 204، «حرم».</ref> و در اصطلاح، حرمت شى‌ء به معناى روا نبودن هتک آن است<ref>معجم لغة الفقهاء، ص 177.</ref> یا به حکم شرعى گفته مى‌شود که به شکل الزامى از عمل یا شیئى که به آن تعلق گرفته است منع مى‌کند<ref>معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 158؛ المعالم الجديده، ص 101.</ref> به ممنوع شرعى، « حرام»، «مُحَرَّم» و «حُرُمات» گفته مى‌شود؛<ref>معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 373؛ القاموس الفقهى، ص 85.</ref> | ||
| سطر ۱۴: | سطر ۱۴: | ||
محرّمات اسلامى گسترده‌اند که شامل عقاید، اشیاء و اعمال بشر، اعم از اعمال عبادى، سیاسى، اقتصادى و موارد دیگر مى‌شوند. | محرّمات اسلامى گسترده‌اند که شامل عقاید، اشیاء و اعمال بشر، اعم از اعمال عبادى، سیاسى، اقتصادى و موارد دیگر مى‌شوند. | ||
| − | == | + | ==انواع حرام و گستره ی آن در دین اسلام== |
| + | حرمت در شریعت اسلام و قرآن بسیار گسترده است و بسیارى از شئون فردى و اجتماعى انسان‌ها و دیگر موجودات مکلّف را شامل مى‌شود. امور حرام و ممنوع، گاه در حوزه اندیشه و عقایدند؛ مانند شرک به خدا<ref>سوره انعام آیه 151</ref> و گاه مربوط به رفتارهاى عملى‌اند؛ نظیر کشتن انسان‌هاى بى‌گناه<ref>سوره اسراء آیه 33</ref> | ||
| − | + | این موارد، گاه دائمى و براى همیشه حرام‌اند؛مانند حرمت ازدواج با مادر<ref>سوره نساء آیه 23</ref> و گاه زمانى خاص دارند؛ همچون حرمت ازدواج با خواهر زن<ref>سوره نساء آیه 23</ref>که تنها تا زمان پایدارى ازدواج همسر نخست که خواهر اوست حرام است. افزون بر این، این محرّمات، گاه مشترک میان همه مکلّفان‌اند؛و گاه به برخى افراد اختصاص دارند؛ نظیر تراشیدن سر در حال احرام و پیش از قربانى<ref>سوره بقره آیه 196</ref> که ویژه مردان است. | |
| − | + | حرمت در شریعت اسلام و قرآن بسیار گسترده است و بسیارى از شئون فردى و اجتماعى انسان‌ها و دیگر موجودات مکلّف را شامل مى‌شود. امور حرام و ممنوع، گاه در حوزه اندیشه و عقایدند؛ و گاه مربوط به رفتارهای عملی | |
| − | + | ===عقاید حرام=== | |
| − | + | مانند اعتقاد به الوهیت و ربوبیت خود<ref>( انبیاء / 21، 29؛ نازعات / 79، 24 ـ 25 )</ref>، شرک <ref>( بقره / 2، 22 )</ref>، اعتقاد به تثلیث <ref>( نساء / 4، 171؛ مائده / 5، 73 )،</ref> کفر و انکار خدا <ref>( بقره / 2، 6، 7، 39، 126 و ...)،</ref> کفر به آخرت <ref>( بقره / 2، 126 )،</ref>کفر به قرآن <ref>( بقره / 2، 41 )،</ref> کفر به ملائکه، پیامبران الهى و کتاب‌هاى آسمانى <ref>( نساء / 4، 136 )</ref>، نفاق <ref>( بقره / 2، 8 - 10؛ نساء / 4، 138، 140، 145 )</ref>، تکذیب پیامبران الهى<ref>( بقره / 2، 87 )</ref>، تبعیض در پذیرش احکام الهى <ref>( بقره / 2، 85 )</ref>، غلو در دین <ref>( نساء / 4، 171 و ...)</ref> و ناامیدى از رحمت خدا،<ref>( یوسف / 12، 87؛ عنکبوت / 29، 23؛ زمر / 39، 53 )</ref> | |
| − | + | ===رفتار های حرام=== | |
| + | رفتارهاى ممنوع اقسامى دارند: | ||
| − | + | *'''رفتارهاى عبادى و دینى''' | |
| − | + | نظیر بت‌پرستى<ref>( بقره / 2، 22؛ اعراف / 7، 138 - 139 )</ref>، گوساله پرستى <ref>( بقره / 2، 54 )</ref>، شیطان‌پرستى<ref>( مریم / 19، 44 )،</ref> بدعتگذارى در دین<ref>( بقره / 2، 79 )</ref>، ارتداد از دین<ref>( بقره / 2، 217؛ آل‌عمران / 3، 86 ـ 90 )</ref>، استغفار براى مشرکان<ref>( توبه / 9، 113 )</ref>، تغییر احکام الهى <ref>( نحل / 16، 116 )</ref>، ترک نماز <ref>( قیامت / 75، 31 - 32 )</ref>، نپرداختن زکات <ref>( توبه / 9، 34 - 35؛ فصّلت / 41، 7 )</ref>، ترک حج <ref>( آل‌عمران / 3، 97 )</ref>، تضییع نماز<ref>( مریم / 19، 59 )</ref>، ریا<ref>( بقره / 2، 264؛ نساء / 4، 38 )</ref>، اکراه بر دین<ref>( بقره / 2، 256 )</ref>، قربانى براى بت‌ها<ref>( مائده / 5، 3 )</ref> وسجده براى غیر خدا.<ref>( جنّ / 72، 18 )</ref> | |
| − | |||
| − | + | *'''رفتارهاى اخلاقى ـ تربیتى''' | |
| − | + | مانند آزار خدا و رسول<ref>( احزاب / 33، 57 )</ref>، رنجاندن مؤمنان<ref>( احزاب / 33، 58 )</ref>، اذیّت والدین <ref>( اسراء / 17، 23 )</ref>، آزار صدقه‌گیران <ref>( بقره / 2، 264 )</ref>، منّت در صدقه <ref>( بقره / 2، 264 )</ref>، قطع رحم <ref>( رعد / 13، 25 )</ref>، فخرفروشى <ref>( نساء / 4، 36 )</ref>، عهدشکنى <ref>( بقره / 2، 27؛ آل عمران / 3، 77 )</ref>، خیانت<ref>( نساء / 4، 107؛ انفال / 8، 27 )</ref>، تکبّر <ref>( اسراء / 17، 37 )</ref>، بى‌مهرى به یتیم<ref>( فجر / 89، 16 ـ 17 )</ref>، تبرّج <ref>( احزاب / 33، 33 )</ref>، تجسّس<ref>( حجرات / 49، 12 )</ref>، غیبت<ref>( حجرات / 49، 12 )</ref>، تحریف کلام دیگران<ref>( بقره / 2، 59 )</ref>، افترا به بیگناهان<ref>( نور / 24، 11، 16؛ ممتحنه / 60، 12 )</ref>، لقب بد دادن<ref>( حجرات / 49، 11 )</ref>، دروغ <ref>( آل عمران / 3، 61 )</ref>، سوء ظن <ref>( حجرات / 49، 12 )</ref>، بهتان <ref>( احزاب / 33، 58؛ ممتحنه / 60، 12 )</ref> و... | |
| − | + | *'''رفتارهاى فرهنگى ـ اجتماعى''' | |
| − | + | همچون طغیانگرى<ref>( هود / 11، 112؛ نازعات / 79، 37 - 39 )،</ref> ظلم <ref>( بقره / 2، 54، 59، 165 و ...)</ref>، فساد در زمین<ref>( بقره / 2، 11 )</ref>، هتک شعائر الهى<ref>( مائده / 5، 2 )</ref>، کتمان حق<ref>( بقره / 2، 42 )</ref>، داورى و حکم کردن برخلاف احکام الهى<ref>( مائده / 5، 44 )</ref>، گمراه کردن دیگران از راه خدا <ref>( حجّ / 22، 8 - 9؛ لقمان / 31، 6 )</ref>، طرد مؤمنان تهیدست <ref>( انعام / 6، 52 )</ref>، تخریب معابد و مساجد<ref>( بقره / 2، 114 )</ref>، افتاى بى‌علم<ref>( بقره / 2، 168 - 169 )</ref>، تغییر ماه‌هاى حرام <ref>( توبه / 9، 37 )</ref>، تغییر وصیّت<ref>( بقره / 2، 180 - 181 )</ref>، تقسیم ارث پیش از پرداخت دَیْن یا عمل به وصیّت<ref>( نساء / 4، 11 - 12 )</ref>، سحر <ref>( بقره / 2، 102 )</ref> و... | |
| − | + | *'''رفتارهاى مالى و اقتصادى''' | |
| − | + | نظیر غصب اموال دیگران <ref>( نساء / 4، 29 )</ref>، رشوه <ref>( بقره / 2، 188؛ مائده / 5، 42 )</ref>، ربا <ref>( بقره / 2، 275 )</ref>، ترک انفاق واجب<ref>( آل عمران / 3، 180؛ نساء / 4، 37 )</ref>، قمار <ref>( بقره / 2، 219 )</ref>، غصب و تصرف نابجا در اموال یتیمان<ref>( نساء / 4، 10 )</ref>، تصرّف ارث دیگران <ref>( فجر / 89، 19 )</ref> و کمفروشى<ref>( انعام / 6، 152؛ اعراف / 7، 85 )</ref>. | |
| − | * | + | |
| − | + | *'''رفتارهاى سیاسى و امنیتى''' | |
| − | * | + | |
| − | + | مانند جاسوسى براى دشمن <ref>( توبه / 9، 47 )</ref>، افشاى اسرار مسلمانان<ref>( آل عمران / 3، 118؛ نساء / 4، 83 )</ref>، بازنشستن از جهاد<ref>( توبه / 9، 81 - 82 )</ref>، شکنجه مؤمنان<ref>( بروج / 85، 4 - 10 )</ref>، سستى در برابر دشمن <ref>( محمد / 47، 35 )</ref>، بغى بر ضدّ امام و حکومت اسلامى<ref>( حجرات / 49، 9 )</ref>، محاربه<ref>( مائده / 5، 33 )</ref>، اختلاف‌افکنى در میان مسلمانان<ref>( توبه / 9، 107 )</ref>، استرداد زنان مهاجر به کافران<ref>( ممتحنه / 60، 10 )</ref>، سرقت<ref>( مائده / 5، 38 )</ref>، 85، 217 ) و... | |
| − | + | ||
| − | + | *'''رفتارهاى جنسى''' | |
| − | + | ||
| + | مانند ازدواج با مادر، دختر، خواهر، عمه، خاله، دختر برادر، دختر خواهر، مادر رضاعى، خواهر رضاعى، مادرزن، ربیبه، همسر فرزند و جمع میان دو خواهر<ref>( نساء / 4، 23 )</ref>، ازدواج با زنان همسردار<ref>( نساء / 4، 24 )</ref>، ازدواج با همسر پدر<ref>( نساء / 4، 19 )</ref>، ازدواج با مشرکان <ref>( بقره / 2، 221 )</ref>، ظهار <ref>( مجادله / 58، 2 )</ref>، زنا<ref>( نور / 24، 2 ـ 3 )</ref>، لواط<ref>( اعراف / 7، 80 ـ 81 )</ref>، خودارضایى<ref>( مؤمنون / 23، 7 )</ref>و... | ||
| + | |||
| + | *'''خوردنى‌ها و آشامیدنى‌هاى حرام''' | ||
| + | |||
| + | نظیر مردار، خون ریخته شده، گوشت خوک، حیوانى که به نام غیر خدا ذبح شده است، حیواناتى که با خفگى، زجرکشى، پرت شدن از بلندى، شاخ زدن حیوانى دیگر بمیرند، نیمخورده حیواناتى که به دست درندگانى شکار شده و حیوانى که براى بت‌ها ذبح شود<ref>( مائده / 5، 3 )</ref>، حیوان صید شده با حیوانات تعلیم ندیده<ref>( مائده / 5، 4 )</ref>، شراب<ref>( بقره / 2، 219؛ مائده / 5، 90 )</ref> و هر چیز خبیث.<ref>( اعراف / 7، 157 )</ref> | ||
| + | |||
| + | ==حکمت ها و اهداف تشریع حرام== | ||
| + | تشریع همه قوانین الهى از جمله حلالها و حرامها برپایه مصالح و مفاسد بشر استوار است و خدا هر پاک و سودمندى را براى بشر حلال و هر خبیث و زیانبخش را حرام فرموده است: {{متن قرآن|«... يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِث...»}}<ref>سوره اعراف آیه 157</ref> بر اساس روایات نیز فساد، تلف و ضرر سبب نهى خدا و تحریم امورى بر بشر است<ref>1. وسائل‌الشيعه، ج 17، ص 84؛ مستدرك الوسائل، ج 16، ص 165؛ جامع احاديث الشيعه، ج 23، ص 121.</ref> البته حکمت‌ها و اهداف قوانین الهى، گاه براى بشر روشن‌اند و بشر با عقل و درک خود مى‌تواند به آنها دست یابد؛ ولى در بسیارى موارد این حکمت‌ها یا اهداف بر آنان پوشیده‌اند و بشر قادر به درک حکمت و هدف اصلى حلیّت یا حرمت امور نیست، از این‌رو در این موارد وظیفه دارد در برابر احکام الهى از جمله محرّمات تسلیم باشد، چنان‌که قرآن مؤمنان را به تسلیم محض بودن در برابر احکام الهى فرمان داده است:{{متن قرآن|«وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبينا»}}<ref>سوره احزاب آیه 36</ref>؛ هيچ مرد و زن با ايمانى حق ندارد هنگامى كه خدا و پيامبرش امرى را لازم بدانند، اختيارى (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر كس نافرمانى خدا و رسولش را كند، به گمراهى آشكارى گرفتار شده است. برخى از حکمت‌ها یا اهداف تشریع محرّمات بدین شرح‌اند: | ||
| + | |||
| + | ===زیان داشتن=== | ||
| + | از مهم‌ترین حکمت‌هاى تشریع محرّمات، ضرر داشتن آن‌هاست. این زیان و فساد، گاه مادّى و جسمانى و گاه معنوى است؛ نیز هنگامى تنها در دنیا دامنگیر انسان‌ها مى‌شود و وقتى افزون بر دنیا، در آخرت نیز انسان‌ها را گرفتار مى‌کند. از جمله مصادیق امور حرام که در اسلام ممنوع است، مى‌توان از خمر یاد کرد که هم داراى ضرر مادّى و جسمانى و هم ضرر معنوى است: {{متن قرآن|«يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما ...»}}<ref>سوره بقره آیه 219</ref> درباره شراب و قمار از تو مى پرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ و سودهايى براى مردم است، و گناه هر دو از سودشان بيشتر است... | ||
| + | |||
| + | زیان مادى شراب آن است که سبب ایجاد بیمارى‌هاى گوارشى همچون التهاب مرى و معده، سرطان از جمله سرطان معده، زخم معده و انواع بیمارى‌هاى متعدد گوارشى و عصبى دیگر مى‌شود<ref>1. اشارات علمى اعجازآميز قرآن، ص 134 - 147؛ الميزان، ج 2، ص 192؛ مع الطب فى القرآن، ص 140.</ref> و از جمله ضررهاى معنوى شراب آن است که به کینه و اختلاف، دور شدن از یاد خدا و نماز مى‌انجامد<ref>سوره مائده آیه 91</ref>. | ||
| + | |||
| + | ===آزمایش مکلفان=== | ||
| + | از اهداف تشریع احکام، از جمله حلال و حرام الهى، آزمایش مکلّفان است: {{متن قرآن|«...لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ في ما آتاكُم...»}}<ref>سوره مائده آیه 48</ref>براى هر يك از شما شريعت و راه روشنى قرار داديم. و اگر خدا مى خواست همه شما را امت واحدى قرار مى داد، ولى مى خواهد شما را در آنچه به شما داده امتحان كند. مراد از « ما ءاتکُم » تکالیف و احکام الهى است<ref>1. مجمع البيان، ج 3، ص 350؛ التفسير الكبير، ج 12، ص 13.</ref> که با تشریع آنها صفوف مؤمنان از مشرکان و منافقان جدا مى‌شود و فرمانبرداران پاداش یافته، منکران و عاصیان مجازات مى‌شوند. | ||
| + | |||
| + | ===کیفر دادن گناهکاران=== | ||
| + | بر پایه قرآن خدا براى کیفر دادن گناهکاران برخى از خوردنى‌هاى حلال را بر بنى‌اسرائیل حرام کرد:{{متن قرآن|«فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ كَثيرا»}} <ref>سوره نساء آیه 160</ref>که حیوانات سُمدار و پیه گاو و گوسفند از جمله آنها بودند.<ref>سوره انعام آیه 146</ref> گناهانى که سبب تشریع این تحریم گردیدند، مانع‌تراشى در مقابل راه خدا، رباخوارى و غصب اموال دیگران یاد شده‌اند<ref>سوره نساء آیات 160 - 161</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| سطر ۵۴: | سطر ۷۴: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | *دائره المعارف قرآن کریم |
| − | |||
[[رده:اصطلاحات فقهی]] | [[رده:اصطلاحات فقهی]] | ||
نسخهٔ ۲۹ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۲۴
«حرام» به معنای ممنوع و ضدحلال است[۱] و در اصطلاح دینی كارى است كه از طرف خدا ممنوع و نهی شده باشد و انجام آن گناه محسوب شود.[۲] ترک محرمات در کنار انجام واجبات نخستین گام برای رسیدن به قرب الهی است.
محتویات
واژه شناسی
حرمت از ریشه « ح ـ ر ـ م » در لغت به معناى منع است[۳] و برخى آن را منع چیزى پیش از به وجود آمدن آن دانسته‌اند[۴] و در اصطلاح، حرمت شى‌ء به معناى روا نبودن هتک آن است[۵] یا به حکم شرعى گفته مى‌شود که به شکل الزامى از عمل یا شیئى که به آن تعلق گرفته است منع مى‌کند[۶] به ممنوع شرعى، « حرام»، «مُحَرَّم» و «حُرُمات» گفته مى‌شود؛[۷]
پیشینه حرمت
حرمت برخى اعمال و اشیاء از احکام ثابت در همه شرایع الهى و ملل دیگر بوده است و آنان از انجام دادن بعضى اعمال یا تصرّف در پاره‌اى از امور ممنوع بوده‌اند که خاستگاه این ممنوعیّت در بیشتر موارد خدا و شرع است؛ مانند حرمت میته، خون و گوشت خوک: «حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزير» [۸]
و گاه مردمانى از پیش خود امورى را حرام کرده و به خدا نسبت مى‌دادند؛ نظیر حرمت سوار شدن بر برخى چارپایان[۹]
همچنین حرمت برخى اعمال و اشیاء گاه مشترک میان همه شرایع الهى بوده است؛ مانند حرمت شرک به خدا[۱۰] و گاه به پیروان برخى از شرایع اختصاص داشته و با آمدن شریعتى دیگر این حکم برداشته شده است؛ نظیر حرام شدن برخى از خوردنى‌هاى حلال بر یهود[۱۱]
محرّمات اسلامى گسترده‌اند که شامل عقاید، اشیاء و اعمال بشر، اعم از اعمال عبادى، سیاسى، اقتصادى و موارد دیگر مى‌شوند.
انواع حرام و گستره ی آن در دین اسلام
حرمت در شریعت اسلام و قرآن بسیار گسترده است و بسیارى از شئون فردى و اجتماعى انسان‌ها و دیگر موجودات مکلّف را شامل مى‌شود. امور حرام و ممنوع، گاه در حوزه اندیشه و عقایدند؛ مانند شرک به خدا[۱۲] و گاه مربوط به رفتارهاى عملى‌اند؛ نظیر کشتن انسان‌هاى بى‌گناه[۱۳]
این موارد، گاه دائمى و براى همیشه حرام‌اند؛مانند حرمت ازدواج با مادر[۱۴] و گاه زمانى خاص دارند؛ همچون حرمت ازدواج با خواهر زن[۱۵]که تنها تا زمان پایدارى ازدواج همسر نخست که خواهر اوست حرام است. افزون بر این، این محرّمات، گاه مشترک میان همه مکلّفان‌اند؛و گاه به برخى افراد اختصاص دارند؛ نظیر تراشیدن سر در حال احرام و پیش از قربانى[۱۶] که ویژه مردان است.
حرمت در شریعت اسلام و قرآن بسیار گسترده است و بسیارى از شئون فردى و اجتماعى انسان‌ها و دیگر موجودات مکلّف را شامل مى‌شود. امور حرام و ممنوع، گاه در حوزه اندیشه و عقایدند؛ و گاه مربوط به رفتارهای عملی
عقاید حرام
مانند اعتقاد به الوهیت و ربوبیت خود[۱۷]، شرک [۱۸]، اعتقاد به تثلیث [۱۹] کفر و انکار خدا [۲۰] کفر به آخرت [۲۱]کفر به قرآن [۲۲] کفر به ملائکه، پیامبران الهى و کتاب‌هاى آسمانى [۲۳]، نفاق [۲۴]، تکذیب پیامبران الهى[۲۵]، تبعیض در پذیرش احکام الهى [۲۶]، غلو در دین [۲۷] و ناامیدى از رحمت خدا،[۲۸]
رفتار های حرام
رفتارهاى ممنوع اقسامى دارند:
- رفتارهاى عبادى و دینى
نظیر بت‌پرستى[۲۹]، گوساله پرستى [۳۰]، شیطان‌پرستى[۳۱] بدعتگذارى در دین[۳۲]، ارتداد از دین[۳۳]، استغفار براى مشرکان[۳۴]، تغییر احکام الهى [۳۵]، ترک نماز [۳۶]، نپرداختن زکات [۳۷]، ترک حج [۳۸]، تضییع نماز[۳۹]، ریا[۴۰]، اکراه بر دین[۴۱]، قربانى براى بت‌ها[۴۲] وسجده براى غیر خدا.[۴۳]
- رفتارهاى اخلاقى ـ تربیتى
مانند آزار خدا و رسول[۴۴]، رنجاندن مؤمنان[۴۵]، اذیّت والدین [۴۶]، آزار صدقه‌گیران [۴۷]، منّت در صدقه [۴۸]، قطع رحم [۴۹]، فخرفروشى [۵۰]، عهدشکنى [۵۱]، خیانت[۵۲]، تکبّر [۵۳]، بى‌مهرى به یتیم[۵۴]، تبرّج [۵۵]، تجسّس[۵۶]، غیبت[۵۷]، تحریف کلام دیگران[۵۸]، افترا به بیگناهان[۵۹]، لقب بد دادن[۶۰]، دروغ [۶۱]، سوء ظن [۶۲]، بهتان [۶۳] و...
- رفتارهاى فرهنگى ـ اجتماعى
همچون طغیانگرى[۶۴] ظلم [۶۵]، فساد در زمین[۶۶]، هتک شعائر الهى[۶۷]، کتمان حق[۶۸]، داورى و حکم کردن برخلاف احکام الهى[۶۹]، گمراه کردن دیگران از راه خدا [۷۰]، طرد مؤمنان تهیدست [۷۱]، تخریب معابد و مساجد[۷۲]، افتاى بى‌علم[۷۳]، تغییر ماه‌هاى حرام [۷۴]، تغییر وصیّت[۷۵]، تقسیم ارث پیش از پرداخت دَیْن یا عمل به وصیّت[۷۶]، سحر [۷۷] و...
- رفتارهاى مالى و اقتصادى
نظیر غصب اموال دیگران [۷۸]، رشوه [۷۹]، ربا [۸۰]، ترک انفاق واجب[۸۱]، قمار [۸۲]، غصب و تصرف نابجا در اموال یتیمان[۸۳]، تصرّف ارث دیگران [۸۴] و کمفروشى[۸۵].
- رفتارهاى سیاسى و امنیتى
مانند جاسوسى براى دشمن [۸۶]، افشاى اسرار مسلمانان[۸۷]، بازنشستن از جهاد[۸۸]، شکنجه مؤمنان[۸۹]، سستى در برابر دشمن [۹۰]، بغى بر ضدّ امام و حکومت اسلامى[۹۱]، محاربه[۹۲]، اختلاف‌افکنى در میان مسلمانان[۹۳]، استرداد زنان مهاجر به کافران[۹۴]، سرقت[۹۵]، 85، 217 ) و...
- رفتارهاى جنسى
مانند ازدواج با مادر، دختر، خواهر، عمه، خاله، دختر برادر، دختر خواهر، مادر رضاعى، خواهر رضاعى، مادرزن، ربیبه، همسر فرزند و جمع میان دو خواهر[۹۶]، ازدواج با زنان همسردار[۹۷]، ازدواج با همسر پدر[۹۸]، ازدواج با مشرکان [۹۹]، ظهار [۱۰۰]، زنا[۱۰۱]، لواط[۱۰۲]، خودارضایى[۱۰۳]و...
- خوردنى‌ها و آشامیدنى‌هاى حرام
نظیر مردار، خون ریخته شده، گوشت خوک، حیوانى که به نام غیر خدا ذبح شده است، حیواناتى که با خفگى، زجرکشى، پرت شدن از بلندى، شاخ زدن حیوانى دیگر بمیرند، نیمخورده حیواناتى که به دست درندگانى شکار شده و حیوانى که براى بت‌ها ذبح شود[۱۰۴]، حیوان صید شده با حیوانات تعلیم ندیده[۱۰۵]، شراب[۱۰۶] و هر چیز خبیث.[۱۰۷]
حکمت ها و اهداف تشریع حرام
تشریع همه قوانین الهى از جمله حلالها و حرامها برپایه مصالح و مفاسد بشر استوار است و خدا هر پاک و سودمندى را براى بشر حلال و هر خبیث و زیانبخش را حرام فرموده است: «... يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِث...»[۱۰۸] بر اساس روایات نیز فساد، تلف و ضرر سبب نهى خدا و تحریم امورى بر بشر است[۱۰۹] البته حکمت‌ها و اهداف قوانین الهى، گاه براى بشر روشن‌اند و بشر با عقل و درک خود مى‌تواند به آنها دست یابد؛ ولى در بسیارى موارد این حکمت‌ها یا اهداف بر آنان پوشیده‌اند و بشر قادر به درک حکمت و هدف اصلى حلیّت یا حرمت امور نیست، از این‌رو در این موارد وظیفه دارد در برابر احکام الهى از جمله محرّمات تسلیم باشد، چنان‌که قرآن مؤمنان را به تسلیم محض بودن در برابر احکام الهى فرمان داده است:«وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبينا»[۱۱۰]؛ هيچ مرد و زن با ايمانى حق ندارد هنگامى كه خدا و پيامبرش امرى را لازم بدانند، اختيارى (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر كس نافرمانى خدا و رسولش را كند، به گمراهى آشكارى گرفتار شده است. برخى از حکمت‌ها یا اهداف تشریع محرّمات بدین شرح‌اند:
زیان داشتن
از مهم‌ترین حکمت‌هاى تشریع محرّمات، ضرر داشتن آن‌هاست. این زیان و فساد، گاه مادّى و جسمانى و گاه معنوى است؛ نیز هنگامى تنها در دنیا دامنگیر انسان‌ها مى‌شود و وقتى افزون بر دنیا، در آخرت نیز انسان‌ها را گرفتار مى‌کند. از جمله مصادیق امور حرام که در اسلام ممنوع است، مى‌توان از خمر یاد کرد که هم داراى ضرر مادّى و جسمانى و هم ضرر معنوى است: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما ...»[۱۱۱] درباره شراب و قمار از تو مى پرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ و سودهايى براى مردم است، و گناه هر دو از سودشان بيشتر است...
زیان مادى شراب آن است که سبب ایجاد بیمارى‌هاى گوارشى همچون التهاب مرى و معده، سرطان از جمله سرطان معده، زخم معده و انواع بیمارى‌هاى متعدد گوارشى و عصبى دیگر مى‌شود[۱۱۲] و از جمله ضررهاى معنوى شراب آن است که به کینه و اختلاف، دور شدن از یاد خدا و نماز مى‌انجامد[۱۱۳].
آزمایش مکلفان
از اهداف تشریع احکام، از جمله حلال و حرام الهى، آزمایش مکلّفان است: «...لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ في ما آتاكُم...»[۱۱۴]براى هر يك از شما شريعت و راه روشنى قرار داديم. و اگر خدا مى خواست همه شما را امت واحدى قرار مى داد، ولى مى خواهد شما را در آنچه به شما داده امتحان كند. مراد از « ما ءاتکُم » تکالیف و احکام الهى است[۱۱۵] که با تشریع آنها صفوف مؤمنان از مشرکان و منافقان جدا مى‌شود و فرمانبرداران پاداش یافته، منکران و عاصیان مجازات مى‌شوند.
کیفر دادن گناهکاران
بر پایه قرآن خدا براى کیفر دادن گناهکاران برخى از خوردنى‌هاى حلال را بر بنى‌اسرائیل حرام کرد:«فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ كَثيرا» [۱۱۶]که حیوانات سُمدار و پیه گاو و گوسفند از جمله آنها بودند.[۱۱۷] گناهانى که سبب تشریع این تحریم گردیدند، مانع‌تراشى در مقابل راه خدا، رباخوارى و غصب اموال دیگران یاد شده‌اند[۱۱۸].
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج2، ص122.
- ↑ فرهنگ معین.
- ↑ مقاييس اللغه، ج 2، ص 45؛ لسان العرب، ج 3، ص 138، «حرم».
- ↑ التحقيق، ج 2، ص 204، «حرم».
- ↑ معجم لغة الفقهاء، ص 177.
- ↑ معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 158؛ المعالم الجديده، ص 101.
- ↑ معجم الفاظ الفقه الجعفرى، ص 373؛ القاموس الفقهى، ص 85.
- ↑ سوره مائده آیه 3
- ↑ سوره انعام آیه 138
- ↑ سوره لقمان آیه 13
- ↑ سوره نساء آیه 160
- ↑ سوره انعام آیه 151
- ↑ سوره اسراء آیه 33
- ↑ سوره نساء آیه 23
- ↑ سوره نساء آیه 23
- ↑ سوره بقره آیه 196
- ↑ ( انبیاء / 21، 29؛ نازعات / 79، 24 ـ 25 )
- ↑ ( بقره / 2، 22 )
- ↑ ( نساء / 4، 171؛ مائده / 5، 73 )،
- ↑ ( بقره / 2، 6، 7، 39، 126 و ...)،
- ↑ ( بقره / 2، 126 )،
- ↑ ( بقره / 2، 41 )،
- ↑ ( نساء / 4، 136 )
- ↑ ( بقره / 2، 8 - 10؛ نساء / 4، 138، 140، 145 )
- ↑ ( بقره / 2، 87 )
- ↑ ( بقره / 2، 85 )
- ↑ ( نساء / 4، 171 و ...)
- ↑ ( یوسف / 12، 87؛ عنکبوت / 29، 23؛ زمر / 39، 53 )
- ↑ ( بقره / 2، 22؛ اعراف / 7، 138 - 139 )
- ↑ ( بقره / 2، 54 )
- ↑ ( مریم / 19، 44 )،
- ↑ ( بقره / 2، 79 )
- ↑ ( بقره / 2، 217؛ آل‌عمران / 3، 86 ـ 90 )
- ↑ ( توبه / 9، 113 )
- ↑ ( نحل / 16، 116 )
- ↑ ( قیامت / 75، 31 - 32 )
- ↑ ( توبه / 9، 34 - 35؛ فصّلت / 41، 7 )
- ↑ ( آل‌عمران / 3، 97 )
- ↑ ( مریم / 19، 59 )
- ↑ ( بقره / 2، 264؛ نساء / 4، 38 )
- ↑ ( بقره / 2، 256 )
- ↑ ( مائده / 5، 3 )
- ↑ ( جنّ / 72، 18 )
- ↑ ( احزاب / 33، 57 )
- ↑ ( احزاب / 33، 58 )
- ↑ ( اسراء / 17، 23 )
- ↑ ( بقره / 2، 264 )
- ↑ ( بقره / 2، 264 )
- ↑ ( رعد / 13، 25 )
- ↑ ( نساء / 4، 36 )
- ↑ ( بقره / 2، 27؛ آل عمران / 3، 77 )
- ↑ ( نساء / 4، 107؛ انفال / 8، 27 )
- ↑ ( اسراء / 17، 37 )
- ↑ ( فجر / 89، 16 ـ 17 )
- ↑ ( احزاب / 33، 33 )
- ↑ ( حجرات / 49، 12 )
- ↑ ( حجرات / 49، 12 )
- ↑ ( بقره / 2، 59 )
- ↑ ( نور / 24، 11، 16؛ ممتحنه / 60، 12 )
- ↑ ( حجرات / 49، 11 )
- ↑ ( آل عمران / 3، 61 )
- ↑ ( حجرات / 49، 12 )
- ↑ ( احزاب / 33، 58؛ ممتحنه / 60، 12 )
- ↑ ( هود / 11، 112؛ نازعات / 79، 37 - 39 )،
- ↑ ( بقره / 2، 54، 59، 165 و ...)
- ↑ ( بقره / 2، 11 )
- ↑ ( مائده / 5، 2 )
- ↑ ( بقره / 2، 42 )
- ↑ ( مائده / 5، 44 )
- ↑ ( حجّ / 22، 8 - 9؛ لقمان / 31، 6 )
- ↑ ( انعام / 6، 52 )
- ↑ ( بقره / 2، 114 )
- ↑ ( بقره / 2، 168 - 169 )
- ↑ ( توبه / 9، 37 )
- ↑ ( بقره / 2، 180 - 181 )
- ↑ ( نساء / 4، 11 - 12 )
- ↑ ( بقره / 2، 102 )
- ↑ ( نساء / 4، 29 )
- ↑ ( بقره / 2، 188؛ مائده / 5، 42 )
- ↑ ( بقره / 2، 275 )
- ↑ ( آل عمران / 3، 180؛ نساء / 4، 37 )
- ↑ ( بقره / 2، 219 )
- ↑ ( نساء / 4، 10 )
- ↑ ( فجر / 89، 19 )
- ↑ ( انعام / 6، 152؛ اعراف / 7، 85 )
- ↑ ( توبه / 9، 47 )
- ↑ ( آل عمران / 3، 118؛ نساء / 4، 83 )
- ↑ ( توبه / 9، 81 - 82 )
- ↑ ( بروج / 85، 4 - 10 )
- ↑ ( محمد / 47، 35 )
- ↑ ( حجرات / 49، 9 )
- ↑ ( مائده / 5، 33 )
- ↑ ( توبه / 9، 107 )
- ↑ ( ممتحنه / 60، 10 )
- ↑ ( مائده / 5، 38 )
- ↑ ( نساء / 4، 23 )
- ↑ ( نساء / 4، 24 )
- ↑ ( نساء / 4، 19 )
- ↑ ( بقره / 2، 221 )
- ↑ ( مجادله / 58، 2 )
- ↑ ( نور / 24، 2 ـ 3 )
- ↑ ( اعراف / 7، 80 ـ 81 )
- ↑ ( مؤمنون / 23، 7 )
- ↑ ( مائده / 5، 3 )
- ↑ ( مائده / 5، 4 )
- ↑ ( بقره / 2، 219؛ مائده / 5، 90 )
- ↑ ( اعراف / 7، 157 )
- ↑ سوره اعراف آیه 157
- ↑ 1. وسائل‌الشيعه، ج 17، ص 84؛ مستدرك الوسائل، ج 16، ص 165؛ جامع احاديث الشيعه، ج 23، ص 121.
- ↑ سوره احزاب آیه 36
- ↑ سوره بقره آیه 219
- ↑ 1. اشارات علمى اعجازآميز قرآن، ص 134 - 147؛ الميزان، ج 2، ص 192؛ مع الطب فى القرآن، ص 140.
- ↑ سوره مائده آیه 91
- ↑ سوره مائده آیه 48
- ↑ 1. مجمع البيان، ج 3، ص 350؛ التفسير الكبير، ج 12، ص 13.
- ↑ سوره نساء آیه 160
- ↑ سوره انعام آیه 146
- ↑ سوره نساء آیات 160 - 161
منابع
- دائره المعارف قرآن کریم
