جامعیت مقاله متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

جبرئیل: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (7پروژه: رتبه بندی، اولویت بندی ، سنجش کیفی)
سطر ۱: سطر ۱:
----
+
{{خوب}}
 +
 
 
جبرئیل یا جبریل نام یکی از فرشتگان مقرب خدای تعالی است که وحی بر پیامبر اسلام صلی الله علیه آله می آورد.
 
جبرئیل یا جبریل نام یکی از فرشتگان مقرب خدای تعالی است که وحی بر پیامبر اسلام صلی الله علیه آله می آورد.
  
سطر ۹۵: سطر ۹۶:
 
[[رده:فرشتگان]]
 
[[رده:فرشتگان]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= متوسط
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ ‏۲۰ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۲۴


جبرئیل یا جبریل نام یکی از فرشتگان مقرب خدای تعالی است که وحی بر پیامبر اسلام صلی الله علیه آله می آورد.

واژه شناسی جبرئیل

علامه شعرانی در مورد واژه جبرئیل می گوید: اصل آن عبری است مرکب از جبر به معنی قوه و قدرت و ئیل خدا و جمله به معنی قوة الله است چنانکه در آیه و النجم فرمود «علمه شدید القوی» جبرئیل وحی برپیغمبر ما می آورد «فانه نزله علی قلبک باذن الله» (سوره بقره/آیه92) [۱]

و امین الاسلام برسی می گوید: «جبرئیل» اسمی عجمی (غیر عربی)است که وارد زبان عربی شده و "جبر" در لغت سریانی به معنای بنده و "ایل" به معنای خداست؛[۲] که بنا بر ان "جبرئیل" به معنای بنده خداست.

این واژه به دو شکل تلفظ می شود: جبرئیل با همزه و جِبریل بدون همزه، و در کلام امیرالمؤمنین(علیه السلام) به شکل «جبرائیل» نیز ذکر شده؛[۳] اما در قرآن کریم نام این «ملک» سه بار فقط به صورت "جِبریل" آمده است.(سوره بقره/97و98 و سوره تحریم/4). البته در آیات دیگر با القاب و عناوین دیگری مثل «روح القدس»، «روح الامین» و... نیز از این ملک مقرب یاد شده است.

وظایف جبرئیل در بیان قرآن

در قرآن کریم برای «جبرئیل» وظایف متعددی ذکر شده از جمله:

ابلاغ وحی

«وحی» که تنها راه ارتباط و تکلم بشر با خداوند است، طبق آیه شریفه ذیل به سه طریق صورت می گیرد:

«وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء...»؛(سوره شوری/51) و شایسته هیچ انسانى نیست كه خدا با او سخن گوید، مگر از راه وحى یا از پشت حجاب، یا رسولى مى‌ فرستد و به فرمان او آنچه را بخواهد وحى مى‌ كند...

در قسم سوم، ارسال وحی توسط رسول خداست و آن رسول، همان جبرئیل امین است که رسول الهی برای پیامبران خداست و پیامبران الهی، رسولان خدا بر سایر مخلوقات هستند؛ یعنی پیام خدا نخست به فرشته وحی داده می شود و او هر چه را خدای سبحان اذن داده باشد، به پیامبر خدا می رساند. [۴]

قرآن در پاسخ بهانه جویی یهودیان در انکار جبرئیل به عنوان فرشته وحی می فرماید: «قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللّهِ مُصَدِّقاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ...»؛(سوره بقره/97) بگو: كسى كه دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خداست) چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است؛ درحالى كه كتب آسمانى پیشین را تصدیق مى‌كند...

یاری انبیاء

نقش دیگری که در قرآن برای جبرئیل مطرح شده، حمایت و یاری پیامبران الهی است:

«...وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»؛(سوره بقره/87) ...و به عيسى بن مريم دلايل روشن داديم و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم.

در این آیه جبرئیل را به "روح القدس" تعبیر نموده است؛ یعنی روحی که از خطا و پلیدی های مادی طاهر و منزه است.[۵]

جبرئیل در مراحل مختلف زندگی عیسی بن مریم، حضرت را یاری کرد؛ ابتدا زمانی که بر مادرش ظاهر شد و بشارت تولد او را به مریم داد، بعد در طول زندگی وی او را از خطر دشمنان حفظ کرد تا این که خداوند عیسای مسیح را به آسمان برد. همچنین در سوره تحریم به یاری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله توسط جبرئیل اشاره شده است: «...وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ...»؛ (سوره تحریم/4) ...و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید، (كارى از پیش نخواهید برد) زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل...

اوصاف و مقام جبرئیل در آیینه قرآن

خدای متعال در قرآن کریم، جبرئیل امین را با اوصاف و مقامات والایی یاد نموده است که در ذیل به آن می پردازیم:

امانت داری

قرآن کریم فرستاده خداست که توسط جبرئیل بر قلب مبارک پیامبر اسلام نازل شده است. جبرئیل فرشته امین خداوند است و در پیام الهی هیچ گونه تبدیل و تغییری ایجاد نمی كند. لذا پروردگار متعال، مقام صدق و امانت جبرئيل را در اجراى رسالت و وحى به رسولان الهی گواهى نموده است:[۶]

«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ»؛ (سوره شعراء/193) روح الامین آن را نازل کرده است.

ساحت او منزه از هر نوع غفلت و اشتباه است. عمداً یا سهواً چیزی از پیام الهی را تغییر نداده و تحریف نمی کند و دچار فراموشی نیز نمی گردد؛ بلکه آيات قرآنى را به همان شکل و هیئتی كه از ساحت ربوبى دریافت می کند، بدون دخل و تصرف، آن را بر قلب پاک و روح والای رسول الله –صلى اللّه عليه و آله- القاء مى‌کند؛ [۷] به همین دلیل اين صفت فاضله بر ساير صفات كريمه جبرئيل فضيلت دارد.

در کلام نورانی امام سجاد علیه السلام با تعبیر «جبرئیل امین» از وی یاد شده که امانت دار وحی الهی بوده و اهل آسمان ها مطیع او هستند و وی از مقربان درگاه خداست که از مقام و عزت والا و ویژه ای برخوردار است.[۸]

طهارت و پاکی

یکی دیگر از اوصاف جبرئیل در قرآن کریم طهارت و پاکی اوست که با تعبیر "روح القدس" به آن اشاره شده است:

«قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ...»؛ (سوره نحل/102) بگو: آن را روح القدس به حق از جانب پروردگارت نازل كرده است...

مراد از "روح القدس"، جبرئیل امین است؛ روحی که از پلیدی های مادی طاهر بوده و دارای مقام طهارت است. روحی که از هر نوع عیب، نقص، معصیت و خطا منزه است؛[۹] چنانکه همه ملائکه منزه هستند، ولی درجات آنها متفاوت است و جبرئیل سید ملائکه و واسطه بین خدا و انبیاء اوست.[۱۰]

صاحب رسالت، کرامت و منزلت

برخی مفسرین آیات 19-21 سوره تکویر را به جبرئیل تفسیر نموده اند. در این آیات که جواب چندین سوگند است، خدای متعال می فرماید: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ × ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ × مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ»؛(سوره تکویر/19-21) كه این (قرآن) كلام فرستاده بزرگوارى است [=جبرئیل امین‌] كه صاحب قدرت است و نزد (خداوند) صاحبِ عرش، مقام والایى دارد! در آنجا فرمانروا و امین است!

مراد از رسول جبرئيل است؛ به این معنا که قرآن از ناحیه خداوند بر لسان او نازل شده و پیامبر عظیم الشأن، آن کلام را از جبرئیل شنیده است. اينكه "قول" را به جبرئيل به عنوان رسول نسبت داده، مى‌فهماند كه در حقيقت کلام از آن خداست و نسبت آن به جبرئيل، نسبت رسالت به رسول است که در اين مقام خداوند جبرئيل را به شش صفت توصيف نموده است:[۱۱]

  1. رسول: کسی كه قرآن را به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وحى مى‌كند.
  2. كريم: چون نزد خداى تعالى كرامت، احترام و عزت دارد.
  3. صاحب قدرت: کسی که در تكليف و مأموریت علمی، عملی و تبليغ رسالتش داراى قوت و شدت بالغه‌اى بود. "ذی قوة" در معنای حقیقی، به معنای داشتن توانایی ذاتی بر انجام اعمال بزرگ است و در معنای مجازی، به معنای پشتکار داشتن در تصمیم گیری، دلیربودن و داشتن اعتماد به نفس که توصیف جبرئیل به این وصف، می تواند به هر دو معنای حقیقی و مجازی اشاره داشته باشد.
  4. بلندمرتبه(مکین): مكان به معناى تقرّب و نزديكى مقام است؛ به این معنا که جبرئیل نزد آفريدگار صاحب عرش، بلند مرتبه و بزرگ مقام است و این مقام و منزلت، چون با قید "عِندَ ذِى الْعَرْش" همراه شده، نشان عظمت این مقام می باشد.
  5. فرمانروا (مُطاعٍ ثَمَّ): "ثَمَّ" کلمه ای است برای اشاره به مکان بعید و "مطاع" کسی است که از او فرمان برده می شود. دلالت کلام بر این است که جبرئيل در پیشگاه الهی، دستوردهنده‌اى است كه زير دستانش که ملائكه ها باشند، در امر او بوده و اطاعتش مى‌كنند؛ یعنی جبرئيل در آسمانها و در كار خودش، ياورانى دارد که فرشتگان آسمان او را اطاعت می كنند.
  6. امين: ‌همچنان که بیان شد، جبرئيل در رساندن وحى و رسالت خدا به سوى انبياء امين است و در دستورات الهی هیچ گونه خيانت و دخل و تصرفی نمى‌كند.

تعلیم دهنده صاحب قدرت و درایت

دومین موردی که بین مفسران اختلاف نظر هست و برخی به جبرئیل امین تفسیر نموده اند، آیات اولیه سوره نجم است. خدای متعال بعد از سوگند به «نجم» در بیان اوصاف نبی مکرم اسلام می فرماید: «عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى‌؛ ذُو مِرَّةٍ...»؛(سوره نجم/5–7) آن كس كه قدرت عظيمى دارد [جبرئيل امين‌] او را تعليم داده است؛ همان كس كه توانايى فوق العاده دارد...

"شدیدُ القوی" یکی از اوصاف ملائکه است و در این آیه وصف جبرئیل است که به معنای نیرومندی و توانایی او در انجام اعمال عظیم جسمانی و روحانی است؛ به این معنا که جبرئیل وحی الهی را که قرآن باشد، به رسول خدا تعلیم داده است.[۱۲]

"ذُو مِرَّة" وصف کسی است که صاحب کمال عقل و درایت باشد.[۱۳] اگر چه برخی مفسرین این وصف را به معنای صاحب قدرت و نیرو گرفته اند، ولی با توجه به این که در توصیف قبلی با عبارت «شدید القوی» به این ویژگی جبرئیل اشاره شده، "ذُو مِرَّة" به استواری فکری و بصیرت جبرئیل اشاره دارد. بنابراین یکی دیگر از فضایل و اوصاف جبرئیل، قدرت عقلانی و فهم و درک بالای اوست.

جبرئیل در تورات و انجیل

در تورات و انجیل نیز نام جبرئیل مذکور است یکی آنگاه که برای دانیال وحی آورد و دیگر زکریا پدر حضرت یحیی را بشارت داد به فرزند او یحیی.

یهود در زمان پیغمبر به او می گفتند ما دشمن جبرئلیم، و این را از کینه با رسول صلی الله علیه و آله می گفتند مذهب آنان نبود، اینکه فرمود قرآن را بر قلب تو نازل می کند منافی آن نیست که گوش نیز آواز وحی بشنود.[۱۴]

توسل به جبرئیل

در حدیث نهم از باب 135 کتاب الدعا از اصول کافی است که چون اندوه به تو روی آورد در آخر سجود بگوی مکرر: « یا جبرئیل یا محمد یا جبرئیل یا محمد...اکفیانی ما انا فیه فانکما کافیان و احفظانی باذن الله فانکما حافظان» کفایت کنید شر آنچه من در آنم که کفایت کننده اید و حفظ کنید مرا باذن خدا که شما حفظ کننده اید.[۱۵]

پانویس

  1. نثر طوبی، ج1، ص 122
  2. فضل بن حسن ‌طبرسى، مجمع البیان، ج1، ص324.
  3. نهج البلاغه، خطبه 180.
  4. علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، ج18، ص73 و 74.
  5. المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص346.
  6. حسینی همدانی، انوار درخشان، ج18، ص16.
  7. انوار درخشان، ج‌12، ص84 و المیزان فی تفسیر القران، ج15، ص316.
  8. صحیفه سجادیه، دعای سوم.
  9. [36]. المیزان فی تفسیرالقران، ج12، ص346.
  10. سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج2، ص95.
  11. الميزان في تفسير القرآن، ج‌20، ص218.
  12. التحریر والتنویر، ج27، ص102.
  13. زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج4، ص419.
  14. نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، ص 122
  15. نقل از نثر طوبی

منابع

  • اباذر بشيرزاده، مجتبي بيابان پور، مقاله «جبرئیل»، سایت پژوهه؛
  • علامه شعرانی و محمد قریب، نثر طوبی:دائره المعارف لغات قرآن کریم، انتشارات اسلامیه