جامعیت مقاله متوسط
شناسه ناقص است
عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

توسل به اهل بیت علیهم السلام: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱۰: سطر ۱۰:
  
 
==جایگاه توسل به اهل بیت علیهم السلام در قرآن و روایات==
 
==جایگاه توسل به اهل بیت علیهم السلام در قرآن و روایات==
برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه {{متن قرآن|«وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ»}}<ref> سوره مائده/ 35. </ref> را اهل بیت علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از سلمان فارسی روایت شده است که از محمد صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نيازهاى بزرگى نداريد؟ بدانيد كه به اين نيازهاى بزرگ نمى‌‏رسيد مگر اين كه محبوب ترين خلق از شما شفاعت كند. پس بدانيد كه گرامى‏ترين خلق در نزد من افضل ترين آنها در نزد من محمد و برادرش على مى‏باشد و بعد از على هم امامانى هستند كه آنها وسيله ها نزد خداوند مى‌‏باشند. پس آگاه باشيد هر كس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاكش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترين خلقم در نزد من اجابت مى‏‌كنم.<ref>وسائل الشيعة، ج‏7، ص101</ref>
+
برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه {{متن قرآن|«وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ»}}<ref> سوره مائده/ 35. </ref> را اهل بیت علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از سلمان فارسی روایت شده است که از محمد صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نيازهاى بزرگى نداريد؟ بدانيد كه به اين نيازهاى بزرگ نمى‌‏رسيد مگر اين كه محبوب ترين خلق از شما شفاعت كند. پس بدانيد كه گرامى‏‌ترين خلق در نزد من افضل ترين آنها در نزد من محمد و برادرش على مى‏‌باشد و بعد از على هم امامانى هستند كه آنها وسيله ها نزد خداوند مى‌‏باشند. پس آگاه باشيد هر كس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاكش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترين خلقم در نزد من اجابت مى‏‌كنم.<ref>وسائل الشيعة، ج‏7، ص101</ref>
  
 
و در روایتی از[[حضرت زهرا]] سلام الله علیها آمده است:
 
و در روایتی از[[حضرت زهرا]] سلام الله علیها آمده است:
سطر ۱۷: سطر ۱۷:
 
مشابه با این روایات از ائمه دیگر نیز صادر شده است. <ref>رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج7، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ فِي الدُّعَاءِ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام‏</ref>
 
مشابه با این روایات از ائمه دیگر نیز صادر شده است. <ref>رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج7، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ فِي الدُّعَاءِ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام‏</ref>
  
توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در آیه‌آیه ۱۰۳ سوره آل عمران از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: {{متن قرآن|وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّــهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا}}.<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> بنا بر [[حديث|روایات]] شیعه، مقصود از ریسمان الهی، [[اهل بیت]] پیامبر(ص) است.<ref>طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.</ref>
+
توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: {{متن قرآن|وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّــهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا}}.<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> بنا بر [[حديث|روایات]] شیعه، مقصود از ریسمان الهی، [[اهل بیت]] پیامبر(ص) است.<ref>طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.</ref>
  
 
==مشروعیت توسل==
 
==مشروعیت توسل==
 
بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که ابن تيميه(م.728ق.) به طور جدي به نقد توسل پرداخته و گونه‌هايي از آن را نامشروع، بدعت و همراه شرك دانست و پيروان وي، موسوم به سلفيه نیز از او در این مورد پیروی کردند.  
 
بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که ابن تيميه(م.728ق.) به طور جدي به نقد توسل پرداخته و گونه‌هايي از آن را نامشروع، بدعت و همراه شرك دانست و پيروان وي، موسوم به سلفيه نیز از او در این مورد پیروی کردند.  
  
ابن تيميه در رساله‌اي با عنوان قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله بر پايه همين تقسيم‌بندي، از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع ياد مي‌كند.<ref> نك: قاعدة جليله، ص87، 123-127؛ نك: دقائق التفسير، ج2، ص47-48. </ref> توسل مشروع آن است كه ايمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گيرد يا آن‌كه كسي از پيامبر (ص) يا هر بنده ديگر در هنگام زندگاني وي و در حال حضورش درخواست دعاي خير كند. اما سوگند دادن خدا به پيامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پيامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعاي خیر از ایشان پس از وفاتشان بدعت و نامشروع شمرده شده است.<ref> نك: تحفة الاحوذي، ج10، ص25-28؛ المنار، ج6، ص370-377؛ ج11، ص6-7. </ref>
+
ابن تيميه در رساله‌اي با عنوان "قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله" از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع ياد مي‌كند.<ref> نك: قاعدة جليله، ص87، 123-127؛ نك: دقائق التفسير، ج2، ص47-48. </ref> توسل مشروع آن است كه ايمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گيرد يا آن‌كه كسي از پيامبر (ص) يا هر بنده ديگر در هنگام زندگاني وي و در حال حضورش درخواست دعاي خير كند. اما سوگند دادن خدا به پيامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پيامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعاي خیر از ایشان پس از وفاتشان بدعت و نامشروع شمرده شده است.<ref> نك: تحفة الاحوذي، ج10، ص25-28؛ المنار، ج6، ص370-377؛ ج11، ص6-7. </ref>
 +
 
 +
نگرش ابن تيميه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامي انكار نموده و رديه‌هاي متعدد در اين زمينه نگاشته‌اند.<ref> نك: شفاء السقام، ص245-320؛ وفاء الوفاء، ج4، ص193-199؛ نك: شواهد الحق، ص137-142. </ref> بيشتر اين رديه‌ها به تحليل ماهيت رفتار افراد در توسل به صالحان و نيكان و رد اتهام شرك پرداخته‌اند و به آيه 35 سوره مائده و نيز آياتي كه از استغفار پيامبر براي مؤمنان ياد مي‌كند (براي نمونه: يوسف/12، 97-98؛ منافقون/63، 5) و رواياتي كه از توسل صحابه به پيامبر (ص) در زندگاني و پس از مرگ ايشان حكايت دارند <ref> نك: المعجم الصغير، ج1، ص3؛ مجمع الزوائد، ج2،
 +
ص279. </ref>، استناد مي‌كنند. چنان‌كه خود پيامبر (ص) هنگام دفن فاطمه بنت اسد، با توسل به پيامبران پيشين براي او آمرزش خواست.<ref> نك: وفاء الوفاء، ج3، ص87-88؛ ج4، ص195. </ref>
  
نگرش ابن تيميه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامي انكار نموده و رديه‌هاي متعدد در اين زمينه نگاشته‌اند.<ref> نك: شفاء السقام، ص245-320؛ وفاء الوفاء، ج4، ص193-199؛ نك: شواهد الحق، ص137-142. </ref> بيشتر اين رديه‌ها به تحليل ماهيت رفتار افراد در توسل به صالحان و نيكان و رد اتهام شرك پرداخته‌اند و به آيه 35 مائده/5 و نيز آياتي كه از استغفار پيامبر براي مؤمنان ياد مي‌كند (براي نمونه: يوسف/12، 97-98؛ منافقون/63، 5) و رواياتي كه از توسل صحابه به پيامبر (ص) در زندگاني و پس از مرگ ايشان حكايت دارند <ref> نك: المعجم الصغير، ج1، ص3؛ مجمع الزوائد، ج2،
 
ص279. </ref>، استناد مي‌كنند. براي نمونه، مردي نابينا به سفارش پيامبر (ص) با توسل به ايشان بينايي خود را بازيافت.<ref> مجموع الفتاوي، ج1، ص105؛ وفاء الوفاء، ج4، ص194؛ ارغام المبتدع، ص17. </ref>همچنين بر پايه دعايي از پيامبر (ص)، توسل به مقام و منزلت صالحان روا شمرده شده است. <ref> نك: مسند احمد، ج3، ص21؛ سنن ابن ماجه، ج1، ص256. </ref>گاه نيز از توسل افراد متعدد به پيامبر (ص) با تعابيري چون «بحق نبيك» در حضور يا غياب ايشان ياد شده است. عدم نهي پيامبر (ص) از اين كار و انجام آن از سوي چهره‌هاي پذيرفته اهل سنت، دليلي ديگر بر اعتبار اين رفتار به شمار مي‌رود.<ref> نك: حلية الاولياء، ج3، ص121؛ المعجم الكبير، ج24، ص351. </ref> توسل به پيامبران: نيز در روايات گزارش شده است<ref> شفاء السقام، ص393؛ تحفة الاحوذي، ج1، ص25. </ref>؛ چنان‌كه خود پيامبر (ص) هنگام دفن فاطمه بنت اسد، با توسل به پيامبران پيشين براي او آمرزش خواست.<ref> نك: وفاء الوفاء، ج3، ص87-88؛ ج4، ص195. </ref>
 
 
همچنین در سيره اصحاب پيامبر (ص) و تابعين و صالحان نيز موارد متعدد از توسل به چشم مي‌خورد كه بر پسنديده بودن اين رفتار نزد ايشان دلالت دارد.<ref> الغدير، ج5، ص142-146؛ معالم‌المدرستين، ج1، ص38-39. </ref>براي نمونه، مالك بن انس در گفت‌وگو با منصور دوانيقي، چگونگي زيارت پيامبر (ص) و توسل به ايشان را به او آموخت.<ref> وفاء الوفاء، ج4، ص196-197؛ شفاء السقام، ص163؛ البشارة و الاتحاف، ص51. </ref> در برخي اشعار شافعي، به صراحت از خاندان پيامبر (ص) به عنوان وسيله تقرب به خداوند ياد شده است.<ref> الصواعق المحرقه، ص180. </ref>نيز از توسل امام احمد حنبل به امام شافعي و توسل مردم مغرب به امام مالك مي‌توان ياد كرد.<ref> الغدير، ج5، ص194. </ref>
 
 
از اين رو، دانشوران مذاهب اسلامي پس ازابن تيميه به نقد مفصل انديشه وي در اين موضوع پرداخته‌اند. براي نمونه، سبكي شافعي (م.746ق.) بابي جدا‌گانه را در كتاب شفاء السقام به موضوع توسل به پيامبر (ص) اختصاص داده و از رواج و اعتبار فراگير آن تا پيش ازابن تيميه ياد كرده و وي را نخستين كسي دانسته كه در درستي اين امر ترديد ورزيده است.<ref> شفاء السقام، ص294-296؛ حاشية رد المحتار، ج6، ص716؛ فيض القدير، ج2، ص170. </ref>آن گاه در اثبات درستي توسل به پيامبر (ص)، به ذكر شماري گسترده از روايات پرداخته و آن‌ها را در تقسيمي مبتكرانه در سه بخش پيش از رسول خدا، در مدت زندگي ايشان و پس از وفات ايشان دسته‌بندي كرده است.<ref>  شفاء السقام، ص161-168 </ref> در تقسيم ديگر از جهت مفهومي، توسل به معناي طلب حاجت از خداوند با واسطه نهادن شخصي مبارك يا طلب دعا از فردي محترم و يا درخواست از پيامبر (ص) براي شفاعت نزد خداوند جهت برآورده شدن حاجت، تقسيم شده و در هر بخش نيز به احاديثي استناد گشته است.<ref> شفاء السقام، ص163، 169، 174. </ref>
 
 
افزون بر اين همه، از ديدگاه تحليل مفهومي مي‌توان گفت كه ماهيت توسل با زنده و مرده بودن تفاوت نمي‌يابد و لازمه پذيرش توسل به زنده، پذيرفتن توسل به مرده نيز هست. حداكثر مي‌توان گفت كه توسل به مرده بي‌فايده است، نه آن‌كه موجب شرك باشد. بسياري از فقيهان اهل سنت نه تنها توسل به صالحان و نيكان را جايز شمرده‌اند<ref> مواهب الجليل، ج4، ص406؛ حاشية رد المحتار، ج6، ص716؛ الانصاف، ج2، ص456. </ref>؛ بلكه برخي آن را مستحب هم دانسته‌اند.<ref> الانصاف، ج2، ص456. </ref>
 
 
 
گفت‌وگو در باره توسل در سده‌هاي اخير در پرتو رشد وهابيت، بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و بازار رديه‌نويسي از هر دو سو بسيار گرم شد.<ref> نك: كشف الارتياب، ص241-344؛ نك: دعاوي المناوئين، ص241-277. </ref> در اين ميان، سلطه وهابيت بر مكان‌هاي مقدس اسلامي در دوره اخير و سختگيري آنان بر زائران شيعي و ايراني براي توسل به مزارهاي مقدس، انگيزه‌اي ويژه براي نقد ديدگاه وهابيت در موضوع توسل گشته است. در مجموع منابع نقد وهابيت، بحث توسل از عناوين اصلي است كه در آن به اثبات نادرستي ديدگاه وهابيان پرداخته شده است.<ref> نك: «الصواعق الالهيه»؛ نك: التوسل بالنبي و جهلة الوهابيين؛ نك: الرد علي الوهابيه. </ref>
 
گفت‌وگو در باره توسل در سده‌هاي اخير در پرتو رشد وهابيت، بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و بازار رديه‌نويسي از هر دو سو بسيار گرم شد.<ref> نك: كشف الارتياب، ص241-344؛ نك: دعاوي المناوئين، ص241-277. </ref> در اين ميان، سلطه وهابيت بر مكان‌هاي مقدس اسلامي در دوره اخير و سختگيري آنان بر زائران شيعي و ايراني براي توسل به مزارهاي مقدس، انگيزه‌اي ويژه براي نقد ديدگاه وهابيت در موضوع توسل گشته است. در مجموع منابع نقد وهابيت، بحث توسل از عناوين اصلي است كه در آن به اثبات نادرستي ديدگاه وهابيان پرداخته شده است.<ref> نك: «الصواعق الالهيه»؛ نك: التوسل بالنبي و جهلة الوهابيين؛ نك: الرد علي الوهابيه. </ref>
 +
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==

نسخهٔ ‏۲۵ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۵۹

توسّل‌‌‌‌‌ عبارت است از وسیله قرار دادن چیزی یا کسی برای تقرب به خداوند متعال و بر آمدن حاجت. این اصطلاح از آیه 35 سوره مائده گرفته شده است که مومنان را به جستن وسیله ای برای تقرب به خدا ترغیب می کند. برخی از روایات وسیله مورد اشاره در این آیه را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یا اهل بیت علیهم السلام بیان نموده اند.

آیه توسل

روشن‌ترین اشاره به توسل در سوره مائده آمده است که خداوند صریحاً به مؤمنان دستور می‌دهد برای تقریب به او وسیله‌ای بجویند:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست آویز و وسیله ای برای تقرّب به سوی او بجویید؛ و در راه او بکوشید تا رستگار شوید.[۱]

معنای وسیله در آیه

کلمه وسیله در این آیه مصداق انحصاری ندارد. فیض کاشانی در این مورد می گوید: هر آن چیزی كه موجب تقرب بنده به خداوند گردد وسیله شمرده مى‌شود؛ از اعمال صالح گرفته تا اسماء الهى، معصومان علیهم‌السلام، عالمان ربّانى، مؤمنان كامل و آنچه نزد خداوند داراى قداست و عظمت است مانند قرآن كریم و تربت سیدالشهدا علیه‌السلام.[۲]

جایگاه توسل به اهل بیت علیهم السلام در قرآن و روایات

برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه «وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ»[۳] را اهل بیت علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از سلمان فارسی روایت شده است که از محمد صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نيازهاى بزرگى نداريد؟ بدانيد كه به اين نيازهاى بزرگ نمى‌‏رسيد مگر اين كه محبوب ترين خلق از شما شفاعت كند. پس بدانيد كه گرامى‏‌ترين خلق در نزد من افضل ترين آنها در نزد من محمد و برادرش على مى‏‌باشد و بعد از على هم امامانى هستند كه آنها وسيله ها نزد خداوند مى‌‏باشند. پس آگاه باشيد هر كس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاكش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترين خلقم در نزد من اجابت مى‏‌كنم.[۴]

و در روایتی ازحضرت زهرا سلام الله علیها آمده است: تمام آنچه در آسمان و زمین است، برای تقرب به خداوند در پی وسیله است و ما وسیله و واسطه خداوند در میان خلق اوییم.[۵]

مشابه با این روایات از ائمه دیگر نیز صادر شده است. [۶]

توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّــهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا.[۷] بنا بر روایات شیعه، مقصود از ریسمان الهی، اهل بیت پیامبر(ص) است.[۸]

مشروعیت توسل

بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که ابن تيميه(م.728ق.) به طور جدي به نقد توسل پرداخته و گونه‌هايي از آن را نامشروع، بدعت و همراه شرك دانست و پيروان وي، موسوم به سلفيه نیز از او در این مورد پیروی کردند.

ابن تيميه در رساله‌اي با عنوان "قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله" از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع ياد مي‌كند.[۹] توسل مشروع آن است كه ايمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گيرد يا آن‌كه كسي از پيامبر (ص) يا هر بنده ديگر در هنگام زندگاني وي و در حال حضورش درخواست دعاي خير كند. اما سوگند دادن خدا به پيامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پيامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعاي خیر از ایشان پس از وفاتشان بدعت و نامشروع شمرده شده است.[۱۰]

نگرش ابن تيميه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامي انكار نموده و رديه‌هاي متعدد در اين زمينه نگاشته‌اند.[۱۱] بيشتر اين رديه‌ها به تحليل ماهيت رفتار افراد در توسل به صالحان و نيكان و رد اتهام شرك پرداخته‌اند و به آيه 35 سوره مائده و نيز آياتي كه از استغفار پيامبر براي مؤمنان ياد مي‌كند (براي نمونه: يوسف/12، 97-98؛ منافقون/63، 5) و رواياتي كه از توسل صحابه به پيامبر (ص) در زندگاني و پس از مرگ ايشان حكايت دارند [۱۲]، استناد مي‌كنند. چنان‌كه خود پيامبر (ص) هنگام دفن فاطمه بنت اسد، با توسل به پيامبران پيشين براي او آمرزش خواست.[۱۳]

گفت‌وگو در باره توسل در سده‌هاي اخير در پرتو رشد وهابيت، بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و بازار رديه‌نويسي از هر دو سو بسيار گرم شد.[۱۴] در اين ميان، سلطه وهابيت بر مكان‌هاي مقدس اسلامي در دوره اخير و سختگيري آنان بر زائران شيعي و ايراني براي توسل به مزارهاي مقدس، انگيزه‌اي ويژه براي نقد ديدگاه وهابيت در موضوع توسل گشته است. در مجموع منابع نقد وهابيت، بحث توسل از عناوين اصلي است كه در آن به اثبات نادرستي ديدگاه وهابيان پرداخته شده است.[۱۵]


پانویس

  1. سوره مائده، آیه ۳۵.
  2. تفسیر الصافى، ج2، ص33.
  3. سوره مائده/ 35.
  4. وسائل الشيعة، ج‏7، ص101
  5. ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۱۱
  6. رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج7، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ فِي الدُّعَاءِ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام‏
  7. سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
  8. طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.
  9. نك: قاعدة جليله، ص87، 123-127؛ نك: دقائق التفسير، ج2، ص47-48.
  10. نك: تحفة الاحوذي، ج10، ص25-28؛ المنار، ج6، ص370-377؛ ج11، ص6-7.
  11. نك: شفاء السقام، ص245-320؛ وفاء الوفاء، ج4، ص193-199؛ نك: شواهد الحق، ص137-142.
  12. نك: المعجم الصغير، ج1، ص3؛ مجمع الزوائد، ج2، ص279.
  13. نك: وفاء الوفاء، ج3، ص87-88؛ ج4، ص195.
  14. نك: كشف الارتياب، ص241-344؛ نك: دعاوي المناوئين، ص241-277.
  15. نك: «الصواعق الالهيه»؛ نك: التوسل بالنبي و جهلة الوهابيين؛ نك: الرد علي الوهابيه.

منابع

  • جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد ‌2، ص 663.
  • سایت حج

مشخصات منابع سایت حج:

آيين وهابيت:سبحاني، قم، انتشارات اسلامي، 1364ش؛ارغام المبتدع الغبي بجواز التوسل بالنبي(ص):الحافظ بن الصديق المغربي، به كوشش السقاف، عمان، دار الامام النووي، 1412ق؛الانصاف في معرفة الراجح من الخلاف:المرداوي (م.885ق.)، به كوشش محمد حامد، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1377ق؛البداية و النهايه:ابن كثير (م.774ق.)، به كوشش علي شيري، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق؛البشارة و الاتحاف:حسن بن علي السقاف، اردن، دار الامام النووي، 1413ق؛التبيان:الطوسي (م.460ق.)، به كوشش العاملي، بيروت، دار احياء التراث العربي؛تحفة الاحوذي:المبارك فوري (م.1353ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، 1410ق؛التفسير الكبير:الفخر الرازي (م.606ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق؛تفسير ثعلبي (الكشف و البيان):الثعلبي (م.427ق.)، به كوشش ابن عاشور، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1422ق؛التوسل المشروع و التوسل الممنوع:محمد رشيد بن علي رضا، مصر، وزارة الاوقاف السعوديه؛التوسل بالنبي(ص)و جهلة الوهابيين:ابوحامد بن مرزوق، استانبول، مكتبة اشيق، 1396ق؛التوسل:السبحاني، بيروت، الدار الاسلاميه، 1412ق؛جامع البيان:الطبري (م.310ق.)، به كوشش صدقي جميل، بيروت، دار الفكر، 1415ق؛حاشية رد المحتار:ابن عابدين (م.1252ق.)، بيروت، دار الفكر، 1415ق؛حلية الاولياء:ابونعيم الاصفهاني (م.430ق.)، بيروت، دار الكتاب العربي، 1405ق؛دائرة المعارف قرآن كريم:مركز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان كتاب، 1386ش؛الدر المنثور:السيوطي (م.911ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1365ق؛دعاوي المناوئين لدعوة الشيخ محمد بن عبدالوهاب: عبدالعزيز بن محمد، رياض، دار الوطن، 1412ق؛دقائق التفسير:ابن التيميه (م.728ق.)، به كوشش محمد السيد، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، 1404ق؛الرد علي الوهابيه:محمد جواد البلاغي (م.1328ق.)، به كوشش الحكيم، قم، آل البيت؛رفع المناره:محمود سعيد ممدوح، عمان، دار الامام النووي، 1416ق؛روح المعاني:الآلوسي (م.1270ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛سنن ابن ماجه:ابن ماجه (م.275ق.)، به كوشش محمد فؤاد، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1395ق؛السيرة الحلبيه:الحلبي (م.1044ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1400ق؛شرح نهج البلاغه:ابن ابي‌الحديد (م.656ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، دار احياء الكتب العربيه، 1378ق؛شفاء السقام:تقي الدين السبكي (م.756ق.)، به كوشش الحسيني الجلالي، 1419ق؛شواهد الحق:يوسف النبهاني (م.1350ق.)؛الصحاح:الجوهري (م.393ق.)، به كوشش العطار، بيروت، دار العلم للملايين، 1407ق؛صحيح البخاري:البخاري (م.256ق.)، بيروت، دار الفكر، 1401ق؛الصواعق الالهيه:سليمان بن عبدالوهاب النجدي، مركز الابحاث العقائديه؛الصواعق المحرقه:احمد بن حجر الهيتمي (م.974ق.)، به كوشش عبدالرحمن و كامل محمد، لبنان، الرساله، 1417ق؛عمدة القاري:العيني (م.855ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي؛الغدير:الاميني (م.1390ق.)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1366ش؛فتح الباري:ابن حجر العسقلاني (م.852ق.)، بيروت، دار المعرفه؛الفصول المهمة في اصول الائمه::الحر العاملي (م.1104ق.)، به كوشش قائيني، قم، معارف اسلامي امام رضا (ع)، 1418ق؛فيض القدير:المناوي (م.1031ق.)، به كوشش احمد عبدالسلام، بيروت، دار الكتب العلميه، 1415ق؛قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله:ابن تيميه(م.728ق.)، به كوشش عمير المدخلي، عجمان، مكتبة الفرقان، 1422ق؛القاموس المحيط:الفيروزآبادي (م.817ق.)، بيروت، دار العلم؛قواعد الاحكام:العلامة الحلي (م.726ق.)، قم، النشر الاسلامي، 1413ق؛كشف الارتياب:سيد محسن الامين (م.1371ق.)، به كوشش امين، مكتبة الحريس، 1382ق؛كشف الاسرار:ميبدي (م.520ق.)، به كوشش حكمت، تهران، امير كبير، 1361ش؛لسان العرب:ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛مجمع البيان:الطبرسي (م.548ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، اعلمي، 1415ق؛مجمع الزوائد:الهيثمي (م.807ق.)، بيروت، دار الكتاب العربي، 1402ق؛مجموع الفتاوي:ابن تيميه (م.728ق.)، به كوشش عبدالرحمن، مكتبة ابن تيميه؛مستدرك سفينة البحار:علي نمازي شاهرودي (م.1405ق.)، به كوشش نمازي، قم، نشر اسلامي، 1419ق؛مسند احمد: احمد بن حنبل (م.241ق.)، بيروت، دار صادر؛المعجم الصغير:الطبراني (م.360ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه؛معجم الفروق اللغويه:ابوهلال العسكري (م.395ق.)، قم، انتشارات اسلامي، 1412ق؛المعجم الكبير:الطبراني (م.360ق.)، به كوشش حمدي عبدالمجيد، دار احياء التراث العربي، 1405ق؛معجم مقاييس اللغه:ابن فارس (م.395ق.)، به كوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبليغات، 1404ق؛المنار:رشيد رضا (م.1354ق.)، مصر، الهيئة المصريه، 1990م؛مواهب الرحمن:سيد عبدالاعلي السبزواري، دفتر آية الله سبزواري، 1414ق؛الميزان:الطباطبائي (م.1402ق.)، بيروت، اعلمي، 1393ق؛النهايه:مبارك ابن اثير (م.606ق.)، به كوشش الزاوي و الطناحي، قم، اسماعيليان، 1367ش؛وسيلة الاسلام بالنبي(ص):احمد بن الخطيب ابن قنفذ (م.810ق.)، به كوشش المحامي، بيروت، دار الغرب الاسلامي، 1404ق؛وفاء الوفاء:السمهودي (م.911ق.)، به كوشش خالد عبدالغني، بيروت، دار الكتب العلميه، 2006م.

پیوندها

‌اعتقادات شیعه
توحید توحید ذاتی * توحید صفاتی * توحید افعالی * توحید در عبادت * بداء * اسماء و صفات الهی
عدل قضا و قدر * اختیار * امر بین الامرین
نبوت عصمت پیامبران * خاتمیت * وحی * اعجاز * عدم تحریف قرآن
امامت

باورها:

ضرورت وجود امام * عصمت امامان * اهل بیت * چهارده معصوم * ولایت تكوینی * علم غیب امامان * غیبت امام زمان (عج) * انتظار * رجعت * توسل * شفاعت * آخر الزمان

ائمه علیهم السلام:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله * امام علی(ع) * امام حسن(ع) * امام حسین(ع) * امام سجاد(ع) * امام باقر(ع) * امام صادق(ع) * امام کاظم(ع) * امام رضا(ع) * امام جواد(ع) * امام هادی(ع) * امام عسکری(ع) * امام مهدی(عج)

معاد برزخ * معاد جسمانی * حشر * صراط * میزان * بهشت * جهنم