جامعیت مقاله متوسط
عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

توسل به اهل بیت علیهم السلام: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
'''توسّل‌‌‌‌‌''' عبارت است از وسیله قرار دادن چیزی یا کسی برای تقرب به خداوند متعال و بر آمدن حاجت. این اصطلاح از آیه 35 سوره مائده گرفته شده است که مومنان را به جستن وسیله ای برای تقرب به خدا ترغیب می کند. برخی از روایات وسیله مورد اشاره در این آیه را پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یا اهل بیت علیهم السلام بیان نموده اند.  
+
'''«توسّل‌‌‌‌‌»''' عبارت است از وسیله قرار دادن کسی برای تقرب به [[خداوند]] متعال و طلب حاجت از او. این اصطلاح از [[آیه 35 سوره مائده|آیه ۳۵ سوره مائده]] گرفته شده است که مؤمنان را به جستن وسیله‌ای برای تقرب به خدا ترغیب می‌کند. برخی از روایات «وسیله» مورد اشاره در این [[آیه]] را [[اهل بیت]] علیهم‌السلام بیان نموده‌اند. با وجود مشروعیت و جواز توسل، [[ابن تیمیه]] و به تبعیت او [[وهابیت|وهابیان]]، گونه‌هایی از توسل را [[بدعت]] و همراه [[شرک]] دانسته‌اند؛ اما این نگرش انحرافی توسط بیشتر دانشمندان مذاهب اسلامی انکار شده و آثار متعددی در ردّ آن نوشته‌اند.  
==آیه توسل==
+
==مفهوم توسل==
روشن‌ترین اشاره به توسل در [[سوره مائده]] آمده است که خداوند صریحاً به مؤمنان دستور می‌دهد برای تقریب به او وسیله‌ای بجویند:
+
«توسل» از ریشه «و.س.ل» بمعنای رغبت، طلب و نزدیکی است که شماری از واژه‌شناسان آن را هم‌خانواده «سأل» در اشتقاق کبیر دانسته‌اند.<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۵۷۲.</ref> توسل از باب تفعّل، به معنای درخواست نزدیک شدن به کسی یا گرفتن چیزی از او با دستاویز کردن واسطه‌ای است. این واسطه را «وسیله» می‌گویند.<ref>الصحاح، ج۵، ص۱۸۴۱؛ النهایه، ج۵، ص۱۸۵، «وسل».</ref> وسیله، خود، باید از قرب، منزلت و درجه‌ای نزد کسی که مقصود این رفتار است، برخوردار باشد.<ref>القاموس المحیط، ج۴، ص۶۴، «وسل».</ref> از این رو، وسیله در این معانی نیز به‌کار رفته است.
  
:{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}؛ ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست آویز و وسیله ای برای تقرّب به سوی او بجویید؛ و در راه او بکوشید تا رستگار شوید.<ref>سوره مائده، آیه ۳۵.</ref>
+
روشن‌ترین اشاره به «توسل» در [[قرآن کریم]]، در [[سوره مائده]] آمده است که [[خداوند]] صریحاً به مؤمنان دستور می‌دهد برای تقریب به او وسیله‌ای بجویند: {{متن قرآن|«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ»}}؛ ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست آویز و وسیله ای برای تقرّب به سوی او بجویید؛ و در راه او بکوشید تا رستگار شوید.<ref>سوره مائده، ۳۵.</ref>
  
==معنای وسیله در آیه==
+
کلمه «وسیله» در این آیه مصداق انحصاری ندارد. [[فیض کاشانی]] در این مورد می گوید: هر آن چیزی که موجب تقرب بنده به خداوند گردد «وسیله» شمرده مى‌شود؛ از [[عمل صالح|اعمال صالح]] گرفته تا [[اسماء الحسنی|اسماء الهى]]، [[معصوم|معصومان]] علیهم‌السلام، عالمان ربّانى، مؤمنان کامل و آنچه نزد خداوند داراى قداست و عظمت است مانند قرآن و [[تربت امام حسین علیه السلام|تربت سیدالشهدا]] علیه‌السلام.<ref> تفسیر الصافى، ج۲، ص۳۳. </ref>  
کلمه وسیله در این آیه مصداق انحصاری ندارد. فیض کاشانی در این مورد می گوید: هر آن چیزی كه موجب تقرب بنده به خداوند گردد وسیله شمرده مى‌شود؛ از اعمال صالح گرفته تا اسماء الهى، معصومان علیهم‌السلام، عالمان ربّانى، مؤمنان كامل و آنچه نزد خداوند داراى قداست و عظمت است مانند قرآن كریم و تربت [[سیدالشهدا]] علیه‌السلام.<ref> تفسیر الصافى، ج2، ص33. </ref>  
 
  
==جایگاه توسل به اهل بیت علیهم السلام در قرآن و روایات==
+
==جایگاه توسل به اهل‌البیت ==
برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه {{متن قرآن|«وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ»}}<ref> سوره مائده/ 35. </ref> را اهل بیت علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از سلمان فارسی روایت شده است که از محمد صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نيازهاى بزرگى نداريد؟ بدانيد كه به اين نيازهاى بزرگ نمى‌‏رسيد مگر اين كه محبوب ترين خلق از شما شفاعت كند. پس بدانيد كه گرامى‏‌ترين خلق در نزد من افضل ترين آنها در نزد من محمد و برادرش على مى‏‌باشد و بعد از على هم امامانى هستند كه آنها وسيله ها نزد خداوند مى‌‏باشند. پس آگاه باشيد هر كس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاكش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترين خلقم در نزد من اجابت مى‏‌كنم.<ref>وسائل الشيعة، ج‏7، ص101</ref>
+
برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه {{متن قرآن|«وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»}}<ref> سوره مائده، ۳۵. </ref> را [[اهل بیت]] علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از [[سلمان فارسی]] روایت شده است که از [[حضرت محمد]] صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نیازهاى بزرگى ندارید؟ بدانید که به این نیازهاى بزرگ نمى‌‏رسید مگر این که محبوب ترین خلق من از شما [[شفاعت]] کند. پس بدانید که گرامى‏‌ترین و برترین خلق در نزد من، محمد و برادرش [[امام علی علیه السلام|على]] مى‏‌باشد و بعد از على هم امامانى هستند که آنها وسیله ها نزد من مى‌‏باشند. پس آگاه باشید هر کس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاکش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترین خلقم در نزد من اجابت مى‏‌کنم.<ref>وسائل الشیعة، ج‏۷، ص۱۰۱</ref>
  
و در روایتی از[[حضرت زهرا]] سلام الله علیها آمده است:
+
و در روایتی از [[حضرت زهرا]] سلام الله علیها آمده است:
تمام آنچه در آسمان و زمین است، برای تقرب به [[خداوند]] در پی وسیله است و ما وسیله و واسطه خداوند در میان خلق اوییم.<ref>ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۱۱</ref>
+
تمام آنچه در آسمان و زمین است، برای تقرب به [[خداوند]] در پی وسیله است و ما وسیله و واسطه خداوند در میان خلق اوییم.<ref>ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۱۱</ref> مشابه این روایات از [[ائمه]] دیگر نیز صادر شده است.<ref>رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج۷، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ.</ref>
  
مشابه با این روایات از ائمه دیگر نیز صادر شده است. <ref>رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج7، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ فِي الدُّعَاءِ بِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام‏</ref>
+
توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در [[آیه 103 سوره آل عمران|آیه ۱۰۳ سوره آل عمران]] از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: {{متن قرآن|«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا»}}. بنا بر روایات [[شیعه]]، مقصود از ریسمان الهی، [[اهل بیت]] پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.<ref>طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.</ref>
  
توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: {{متن قرآن|وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّــهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا}}.<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> بنا بر [[حديث|روایات]] شیعه، مقصود از ریسمان الهی، [[اهل بیت]] پیامبر(ص) است.<ref>طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.</ref>
+
همچنین، در آیه‌ای از ستمکاران به خویشتن خواسته می‌شود که افزون بر [[استغفار]] نزد پیامبر روند و از او بخواهند که برایشان از خداوند طلب آمرزش کند: {{متن قرآن|«وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوک فَاسْتَغْفَرُواْ اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا»}}<ref>سوره نساء، ۶۴.</ref> رفتن نزد پیامبر (ص) و درخواست از ایشان برای طلب استغفار از خداوند، مصداق آشکار توسل به شمار رفته است.<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۵.</ref>
  
==مشروعیت توسل==
+
دو بیت زیر از [[شافعی]] نیز در توسل به اهل بیت علیهم السلام سروده شده ­است:
بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که ابن تيميه(م.728ق.) به طور جدي به نقد توسل پرداخته و گونه‌هايي از آن را نامشروع، بدعت و همراه شرك دانست و پيروان وي، موسوم به سلفيه نیز از او در این مورد پیروی کردند.
 
  
ابن تيميه در رساله‌اي با عنوان "قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله" از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع ياد مي‌كند.<ref> نك: قاعدة جليله، ص87، 123-127؛ نك: دقائق التفسير، ج2، ص47-48. </ref> توسل مشروع آن است كه ايمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گيرد يا آن‌كه كسي از پيامبر (ص) يا هر بنده ديگر در هنگام زندگاني وي و در حال حضورش درخواست دعاي خير كند. اما سوگند دادن خدا به پيامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پيامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعاي خیر از ایشان پس از وفاتشان بدعت و نامشروع شمرده شده است.<ref> نك: تحفة الاحوذي، ج10، ص25-28؛ المنار، ج6، ص370-377؛ ج11، ص6-7. </ref>
+
آل النٌبی ذریعتی، هم الیه وسیلتی * ارجو بهم اعطی غـداً بیدی الیمین صحیفتی<ref>ابن حجر هیثمی، صواعق المحرقه، ص۱۰۸.</ref>  
  
نگرش ابن تيميه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامي انكار نموده و رديه‌هاي متعدد در اين زمينه نگاشته‌اند.<ref> نك: شفاء السقام، ص245-320؛ وفاء الوفاء، ج4، ص193-199؛ نك: شواهد الحق، ص137-142. </ref> بيشتر اين رديه‌ها به تحليل ماهيت رفتار افراد در توسل به صالحان و نيكان و رد اتهام شرك پرداخته‌اند و به آيه 35 سوره مائده و نيز آياتي كه از استغفار پيامبر براي مؤمنان ياد مي‌كند (براي نمونه: يوسف/12، 97-98؛ منافقون/63، 5) و رواياتي كه از توسل صحابه به پيامبر (ص) در زندگاني و پس از مرگ ايشان حكايت دارند <ref> نك: المعجم الصغير، ج1، ص3؛ مجمع الزوائد، ج2،
+
خاندان پیامبر وسیله من به سوی خدا هستند. به وسیله آنان امیدوارم که نامه عملم به دست راستم داده شود.
ص279. </ref>، استناد مي‌كنند. چنان‌كه خود پيامبر (ص) هنگام دفن فاطمه بنت اسد، با توسل به پيامبران پيشين براي او آمرزش خواست.<ref> نك: وفاء الوفاء، ج3، ص87-88؛ ج4، ص195. </ref>
+
==مشروعیت توسل==
 +
بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که [[ابن تیمیه]] (م، ۷۲۸ ق) به طور جدی به نقد توسل پرداخته و گونه‌هایی از آن را نامشروع، [[بدعت]] و همراه [[شرک]] دانست و پیروان وی، موسوم به سلفیه نیز از او در این مورد پیروی کردند.  
  
گفت‌وگو در باره توسل در سده‌هاي اخير در پرتو رشد وهابيت، بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و بازار رديه‌نويسي از هر دو سو بسيار گرم شد.<ref> نك: كشف الارتياب، ص241-344؛ نك: دعاوي المناوئين، ص241-277. </ref> در اين ميان، سلطه وهابيت بر مكان‌هاي مقدس اسلامي در دوره اخير و سختگيري آنان بر زائران شيعي و ايراني براي توسل به مزارهاي مقدس، انگيزه‌اي ويژه براي نقد ديدگاه وهابيت در موضوع توسل گشته است. در مجموع منابع نقد وهابيت، بحث توسل از عناوين اصلي است كه در آن به اثبات نادرستي ديدگاه وهابيان پرداخته شده است.<ref> نك: «الصواعق الالهيه»؛ نك: التوسل بالنبي و جهلة الوهابيين؛ نك: الرد علي الوهابيه. </ref>
+
ابن تیمیه در رساله‌ای با عنوان "قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیله" از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع یاد می‌کند.<ref> نک: قاعدة جلیله، ص۸۷، ۱۲۳-۱۲۷؛ نک: دقائق التفسیر، ج۲، ص۴۷-۴۸. </ref> توسل مشروع آن است که ایمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گیرد، یا آن‌که کسی از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (ص) یا هر بنده دیگر در هنگام زندگانی وی و در حال حضورش درخواست دعای خیر کند. اما سوگند دادن خدا به پیامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پیامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعای خیر از ایشان پس از وفاتشان، بدعت و نامشروع شمرده شده است.<ref> نک: تحفة الاحوذی، ج۱۰، ص۲۵-۲۸؛ المنار، ج۶، ص۳۷۰-۳۷۷؛ ج۱۱، ص۶-۷. </ref>
  
 +
نگرش ابن تیمیه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامی انکار نموده و ردیه‌های متعدد در این زمینه نگاشته‌اند.<ref> نک: شفاء السقام، ص۲۴۵-۳۲۰؛ وفاء الوفاء، ج۴، ص۱۹۳-۱۹۹؛ نک: شواهد الحق، ص۱۳۷-۱۴۲. </ref> بیشتر این ردیه‌ها به تحلیل ماهیت رفتار افراد در توسل به صالحان و نیکان و رد اتهام شرک پرداخته‌اند و به [[آیه 35 سوره مائده|آیه ۳۵ سوره مائده]] و نیز آیاتی که از [[استغفار]] پیامبر برای مؤمنان یاد می‌کند<ref>برای نمونه: سوره یوسف، ۹۷-۹۸؛ سوره منافقون، ۵.</ref> و روایاتی که از توسل [[صحابه]] به پیامبر (ص) در زندگانی و پس از مرگ ایشان حکایت دارند،<ref> نک: المعجم الصغیر، ج۱، ص۳؛ مجمع الزوائد، ج۲، ص۲۷۹. </ref> استناد می‌کنند. چنان‌که خود پیامبر (ص) هنگام دفن [[فاطمه بنت اسد]]، با توسل به پیامبران پیشین برای او آمرزش خواست.<ref> نک: وفاء الوفاء، ج۳، ص۸۷-۸۸؛ ج۴، ص۱۹۵. </ref>
  
 +
با این وجود در سده‌های اخیر، [[وهابیت|وهابیت]] که اندیشه های سلفیه را دارند و بر مکان‌های مقدس اسلامی سلطه دارند، با دستاویز قرار دادن این اعتقاد، توسل به مزارهای مقدس را ممنوع نموده اند و گروه های [[تکفیر|تکفیری]] جهادی نیز که از ابن تیمیه پیروی می کنند، یکی از دلایل خود برای جنگ با [[شیعه]] و کشتار آنان را توسل می دانند.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
*جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد ‌2، ص 663.
+
*فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران، ج ‌۲، ص ۶۶۳.
*علی معموری، توسل، دانشنامه حج و حرمین شریفین [http://hajj.ir/fa/content/id/id=86851].
+
*"توسل"، [http://hajj.ir/fa/content/id/id=86851 دانشنامه حج و حرمین شریفین]، نوشته علی معموری.
 
 
 
==پیوندها==
 
==پیوندها==
*[http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=sokhan&id=15 پاسخ به شبهات توسل،  سيد محمد حسيني قزويني، سایت مرکز تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)]
+
*[http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=sokhan&id=15 "پاسخ به شبهات توسل"، سید محمد حسینی قزوینی، سایت مرکز تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)].
*سيده معصومه جوادي زاويه، توسل، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، بازیابی: 23 شهریور 1393
+
*"توسل"، [http://pajoohe.ir/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84__a-41944.aspx دانشنامه پژوهه]، سیده معصومه جوادی، بازیابی: ۲۳ شهریور ۱۳۹۳.
*ولي عبدالهي، توسل در اسلام، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، بازیابی: 23 شهریور 1393
+
*"توسل در اسلام"، [http://pajoohe.ir/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84--%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85__a-38000.aspx دانشنامه پژوهه]، ولی عبدالهی، بازیابی: ۲۳ شهریور ۱۳۹۳.
* دانشنامه جهان اسلام، مدخل توسل از جعفر سبحانی.
+
*"توسل"، دانشنامه جهان اسلام، از جعفر سبحانی.
 
{{اعتقادات شیعه}}
 
{{اعتقادات شیعه}}
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
سطر ۴۷: سطر ۴۶:
 
[[رده:احکام عبادی]]
 
[[رده:احکام عبادی]]
 
[[رده: مقاله های مهم]]
 
[[رده: مقاله های مهم]]
 
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده
|شناسه= متوسط
+
|شناسه= خوب
 
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۴

«توسّل‌‌‌‌‌» عبارت است از وسیله قرار دادن کسی برای تقرب به خداوند متعال و طلب حاجت از او. این اصطلاح از آیه ۳۵ سوره مائده گرفته شده است که مؤمنان را به جستن وسیله‌ای برای تقرب به خدا ترغیب می‌کند. برخی از روایات «وسیله» مورد اشاره در این آیه را اهل بیت علیهم‌السلام بیان نموده‌اند. با وجود مشروعیت و جواز توسل، ابن تیمیه و به تبعیت او وهابیان، گونه‌هایی از توسل را بدعت و همراه شرک دانسته‌اند؛ اما این نگرش انحرافی توسط بیشتر دانشمندان مذاهب اسلامی انکار شده و آثار متعددی در ردّ آن نوشته‌اند.

مفهوم توسل

«توسل» از ریشه «و.س.ل» بمعنای رغبت، طلب و نزدیکی است که شماری از واژه‌شناسان آن را هم‌خانواده «سأل» در اشتقاق کبیر دانسته‌اند.[۱] توسل از باب تفعّل، به معنای درخواست نزدیک شدن به کسی یا گرفتن چیزی از او با دستاویز کردن واسطه‌ای است. این واسطه را «وسیله» می‌گویند.[۲] وسیله، خود، باید از قرب، منزلت و درجه‌ای نزد کسی که مقصود این رفتار است، برخوردار باشد.[۳] از این رو، وسیله در این معانی نیز به‌کار رفته است.

روشن‌ترین اشاره به «توسل» در قرآن کریم، در سوره مائده آمده است که خداوند صریحاً به مؤمنان دستور می‌دهد برای تقریب به او وسیله‌ای بجویند: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ»؛ ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست آویز و وسیله ای برای تقرّب به سوی او بجویید؛ و در راه او بکوشید تا رستگار شوید.[۴]

کلمه «وسیله» در این آیه مصداق انحصاری ندارد. فیض کاشانی در این مورد می گوید: هر آن چیزی که موجب تقرب بنده به خداوند گردد «وسیله» شمرده مى‌شود؛ از اعمال صالح گرفته تا اسماء الهى، معصومان علیهم‌السلام، عالمان ربّانى، مؤمنان کامل و آنچه نزد خداوند داراى قداست و عظمت است مانند قرآن و تربت سیدالشهدا علیه‌السلام.[۵]

جایگاه توسل به اهل‌البیت

برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه «وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»[۶] را اهل بیت علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از سلمان فارسی روایت شده است که از حضرت محمد صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نیازهاى بزرگى ندارید؟ بدانید که به این نیازهاى بزرگ نمى‌‏رسید مگر این که محبوب ترین خلق من از شما شفاعت کند. پس بدانید که گرامى‏‌ترین و برترین خلق در نزد من، محمد و برادرش على مى‏‌باشد و بعد از على هم امامانى هستند که آنها وسیله ها نزد من مى‌‏باشند. پس آگاه باشید هر کس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاکش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترین خلقم در نزد من اجابت مى‏‌کنم.[۷]

و در روایتی از حضرت زهرا سلام الله علیها آمده است: تمام آنچه در آسمان و زمین است، برای تقرب به خداوند در پی وسیله است و ما وسیله و واسطه خداوند در میان خلق اوییم.[۸] مشابه این روایات از ائمه دیگر نیز صادر شده است.[۹]

توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا». بنا بر روایات شیعه، مقصود از ریسمان الهی، اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.[۱۰]

همچنین، در آیه‌ای از ستمکاران به خویشتن خواسته می‌شود که افزون بر استغفار نزد پیامبر روند و از او بخواهند که برایشان از خداوند طلب آمرزش کند: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوک فَاسْتَغْفَرُواْ اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا»[۱۱] رفتن نزد پیامبر (ص) و درخواست از ایشان برای طلب استغفار از خداوند، مصداق آشکار توسل به شمار رفته است.[۱۲]

دو بیت زیر از شافعی نیز در توسل به اهل بیت علیهم السلام سروده شده ­است:

آل النٌبی ذریعتی، هم الیه وسیلتی * ارجو بهم اعطی غـداً بیدی الیمین صحیفتی[۱۳]

خاندان پیامبر وسیله من به سوی خدا هستند. به وسیله آنان امیدوارم که نامه عملم به دست راستم داده شود.

مشروعیت توسل

بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که ابن تیمیه (م، ۷۲۸ ق) به طور جدی به نقد توسل پرداخته و گونه‌هایی از آن را نامشروع، بدعت و همراه شرک دانست و پیروان وی، موسوم به سلفیه نیز از او در این مورد پیروی کردند.

ابن تیمیه در رساله‌ای با عنوان "قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیله" از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع یاد می‌کند.[۱۴] توسل مشروع آن است که ایمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گیرد، یا آن‌که کسی از پیامبر (ص) یا هر بنده دیگر در هنگام زندگانی وی و در حال حضورش درخواست دعای خیر کند. اما سوگند دادن خدا به پیامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پیامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعای خیر از ایشان پس از وفاتشان، بدعت و نامشروع شمرده شده است.[۱۵]

نگرش ابن تیمیه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامی انکار نموده و ردیه‌های متعدد در این زمینه نگاشته‌اند.[۱۶] بیشتر این ردیه‌ها به تحلیل ماهیت رفتار افراد در توسل به صالحان و نیکان و رد اتهام شرک پرداخته‌اند و به آیه ۳۵ سوره مائده و نیز آیاتی که از استغفار پیامبر برای مؤمنان یاد می‌کند[۱۷] و روایاتی که از توسل صحابه به پیامبر (ص) در زندگانی و پس از مرگ ایشان حکایت دارند،[۱۸] استناد می‌کنند. چنان‌که خود پیامبر (ص) هنگام دفن فاطمه بنت اسد، با توسل به پیامبران پیشین برای او آمرزش خواست.[۱۹]

با این وجود در سده‌های اخیر، وهابیت که اندیشه های سلفیه را دارند و بر مکان‌های مقدس اسلامی سلطه دارند، با دستاویز قرار دادن این اعتقاد، توسل به مزارهای مقدس را ممنوع نموده اند و گروه های تکفیری جهادی نیز که از ابن تیمیه پیروی می کنند، یکی از دلایل خود برای جنگ با شیعه و کشتار آنان را توسل می دانند.

پانویس

  1. معجم الفروق اللغویه، ص۵۷۲.
  2. الصحاح، ج۵، ص۱۸۴۱؛ النهایه، ج۵، ص۱۸۵، «وسل».
  3. القاموس المحیط، ج۴، ص۶۴، «وسل».
  4. سوره مائده، ۳۵.
  5. تفسیر الصافى، ج۲، ص۳۳.
  6. سوره مائده، ۳۵.
  7. وسائل الشیعة، ج‏۷، ص۱۰۱
  8. ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۱۱
  9. رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج۷، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ.
  10. طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.
  11. سوره نساء، ۶۴.
  12. مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۵.
  13. ابن حجر هیثمی، صواعق المحرقه، ص۱۰۸.
  14. نک: قاعدة جلیله، ص۸۷، ۱۲۳-۱۲۷؛ نک: دقائق التفسیر، ج۲، ص۴۷-۴۸.
  15. نک: تحفة الاحوذی، ج۱۰، ص۲۵-۲۸؛ المنار، ج۶، ص۳۷۰-۳۷۷؛ ج۱۱، ص۶-۷.
  16. نک: شفاء السقام، ص۲۴۵-۳۲۰؛ وفاء الوفاء، ج۴، ص۱۹۳-۱۹۹؛ نک: شواهد الحق، ص۱۳۷-۱۴۲.
  17. برای نمونه: سوره یوسف، ۹۷-۹۸؛ سوره منافقون، ۵.
  18. نک: المعجم الصغیر، ج۱، ص۳؛ مجمع الزوائد، ج۲، ص۲۷۹.
  19. نک: وفاء الوفاء، ج۳، ص۸۷-۸۸؛ ج۴، ص۱۹۵.

منابع

پیوندها

‌اعتقادات شیعه
توحید توحید ذاتی * توحید صفاتی * توحید افعالی * توحید در عبادت * بداء * اسماء و صفات الهی
عدل قضا و قدر * اختیار * امر بین الامرین
نبوت عصمت پیامبران * خاتمیت * وحی * اعجاز * عدم تحریف قرآن
امامت

باورها:

ضرورت وجود امام * عصمت امامان * اهل بیت * چهارده معصوم * ولایت تكوینی * علم غیب امامان * غیبت امام زمان (عج) * انتظار * رجعت * توسل * شفاعت * آخر الزمان

ائمه علیهم السلام:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله * امام علی(ع) * امام حسن(ع) * امام حسین(ع) * امام سجاد(ع) * امام باقر(ع) * امام صادق(ع) * امام کاظم(ع) * امام رضا(ع) * امام جواد(ع) * امام هادی(ع) * امام عسکری(ع) * امام مهدی(عج)

معاد برزخ * معاد جسمانی * حشر * صراط * میزان * بهشت * جهنم