تشییع جنازه

تشییع جنازه یکی از آداب اسلامی و از مقدمات دفن است که طی آن گروهی از مسلمین جنازه مسلمان از دنیا رفته را بر دوش گرفته یا جمع حاملان آن را تا هنگام دفن همراهی می کنند.

تشییع در لغت و اصطلاح

تشییع در لغت به معنای بدرقه رفتن، به قصد وداع دنبال کسی رفتن، در مراسم دفن مرده شرکت کردن را گویند. و در اصطلاح فقهی خارج شدن و رفتن دنبال جنازه میت تا زمانی که میت را در قبر می‌گذارند.

فضیلت و ثواب تشییع جنازه

برای تشییع فضیلت و ثواب زیادی در روایات بیان شده است، که به چند نمونه از آنها را می‌شود.

1- عن رسول الله صلی الله علیه و آله فی حدیث قال: «من شَیَّعَ جنازةً فله بکلٍ خطوةٍ حتّی یرجع، مائة‌الف الف حسنة‌ و یمحی عنه مائة الف الف سیّئةً و یرفع له مائة‌الف الف درجة. فان صلّی علیها یُشیِّعَهُ فی جنازته مائة الف الف ملک. کلُّهم یستغفرون له حتی یرجع. فان شهد دفنها و‌کلّ الله به الف ملک کلُّهم یستغفرون له: حتّی یبعث من قبره».

«رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده‌اند: کسی که جنازه‌ای را تشییع کند هر قدمی که برمی‌دارد تا زمانی که برگردد. صدهزار هزار حسنه خواهد داشت. و صد هزار هزار گناه از او محو می‌شود. و صد هزار هزار درجه نزد خدا بدست می‌آورد و اگر بر میت نماز هم بخواند موقع مرگش صد هزار هزار ملائکه او را تشییع می‌کنند. که همه آنها برای او استغفار می‌کنند و اگر در دفن میت حاضر شود خداوند صد هزار هزار ملائک را مأمور می‌کند تا روز قیامت برای او طلب مغفرت کنند».

2- علی بن ابراهیم از امام باقر علیه السلام نقل کرده است که امام

فرمودند: «زمانی که مؤمن را وارد قبر کردند. به او ندا می‌شود اولین تحفه و عطای تو بهشت است و اولین تحفه و عطای کسی که تو را تشییع کرد مغفرت و بخشش اوست».

احکام تشییع

علامه حلی در کتاب منتهی المطلب می فرماید: یکی از مقدمات دفن، تشییع میّت است و مستحب است که اولیای میت مؤمنین را برای تشییع جنازه و نماز خبر کنند و بر مؤمنین نیز مستحب است در تشییع جنازه شرکت کنند. استحباب تشییع زمانی است که محل دفن میت از محل غسل و حنوط و کفن دور باشد. ولی اگر محل دفن میت نزدیک باشد، تشییع مستحب نیست.

مراتب تشییع

در جواهر آمده است: تشییع مراتبی دارد کمترین مرتبه آن به دنبال جنازه رفتن است. تا زمانی که بر او نماز بخوانند. حد وسط آن دنبال جنازه برود تا زمانی که میّت را دفن کنند بالاترین مرتبه آن این که بعد از دفن میت توقف کند و برای او طلب استغفار کند و از خداوند بخواهد در هنگام سوال نکیر و منکر او را در عقیده‌اش ثابت قدم نگه دارد.

آداب تشییع جنازه

آداب تشییع زیاد است که چند نمونه از آن ذکر می‌شود:

1. مشایعت کننده در حال تشییع پیاده باشد و سواره بودن مکروه است.
2. پشت سر جنازه یا یکی از دو طرف جنازه سمت راست یا چپ حرکت کند و افضل این است که پشت سر جنازه حرکت کند.
3. تشییع کننده در حال خضوع و تفکر باشد و خود را به جای میّت حساب کند که او را برای دفن می‌برند و او آرزوی بازگشت به دنیا کرده و دعایش اجابت شده است.
4. حاملان جنازه تربیع کنند یعنی جنازه را از هر چهار گوشه بردارند و بهتر در کیفیت تربیع آن است که ابتدا سمت دوش راست میت را بر دوش راست خود بگذارد. و بعد سمت پای راست میت را بر دوش راست خود بگذارد و بعد از آن سمت پای چپ میت را بر دوش چپ بگذارد و پس از آن سمت دوش چپ میت را بر دوش چپ بگذارند.
5. کسی که جنازه را تشییع می‌کند تا هنگام گذاشتن میت در لحد به زمین ننشیند.
6. مستحب است حامل جنازه ذکر بسم الله و بالله و صلی الله علی محمد و آل محمد اللهم اغفر للمومنین والمومنات. را بگوید.
7. جنازه را بر دوش حمل کنند و با ماشین و چیز دیگر حمل نکنند. مگر این که عذری مثل دور بودن مسافت داشته باشند.
8. صاحب میت پابرهنه و بدون رداء باشد. یا وضعش را بگونه ای تغییر دهد که معلوم شود عزادار است.

مکروهات تشییع

1. خندیدن و به لهو و لعب مشغول شدن.
2. پشت جنازه میت آتش بردن مگر در شب که برداشتن چراغ مکروه نیست.
3. مشایعت کردن زنان و دویدن پشت سر جنازه میت نیز مکروه است.

تشييع جنازه در روایات

• پيامبر خدا صلی الله علیه و آله: بر شما باد حفظ آرامش و وقار؛ بر شما باد آرام راه رفتن با جنازههايتان.
• وقتى از جنازه اى گذشتند كه مانند خيكى كه تلم مى زنند بالا و پايين مى شد: آرام باشيد! با جنازههايتان به آرامى حركت كنيد.
• هرگاه در پى جنازه اى مى رفت، اندوه او را فرامى گرفت، بيشتر حديث نفس مى كرد و كمتر سخن مى گفت.
• اى ابوذر، هرگاه در پى جنازه اى به راه افتادى، بايد عقلت با تفكر و خشوع به آن مشغول شود و بدان كه تو نيز به او مى پيوندى.
• امام باقر علیه السلام: هرگاه جنازه اى را تشييع مى كنى، چنان باش كه انگار اين تويى كه بر دوشها حمل مى شوى و گويى از پروردگارت مى خواهى تو را به دنيا بازگرداند تا همچون كسى كه زنده است كار كنى زيرا كه دنيا در نظر دانايان مانند سايه است.
• امام صادق علیه السلام: هرگاه جنازه اى را بر دوش كشيدى، تصور كن اين تو هستى كه بر شانهها حمل مى شوى يا گويى از پروردگارت مى خواهى به دنيا برگردى تا دست به عمل (نيك) زنى چگونه (زندگى را) از سر مى گيرى؟ سپس فرمود: شگفتا از مردمى كه رستاخيز رفتگانشان به خاطر پيوستن بازماندگانشان به آنها به تاخير افتاده و چاووشى در ميان آنها بانگ رحيل سر داده اما آنان همچنان به بازى و تفريح سرگرمند.
• پيامبر خدا صلی الله علیه و آله: بهترين تشييع كنندگان جنازه كسى است كه (خدا و مرگ و پس از مرگ را) بيشتر ياد كند و كسى كه تا جنازه (در گور) نهاده نشود او ننشيند و كاملترين پيمانه (ثواب) را كسى دارد كه سه مرتبه (يا سه مشت) خاك روى لحد بريزد.
• امام على علیه السلام چون در تشييع جنازه اى صداى خنده مردى را شنيد: گويى كه مرگ را در اين جهان براى ديگران رقم زده اند و انگار كه حق در اين دنيا بر ديگران واجب گشته است و گويى مردگانى را كه مى بينيم، مسافرانى هستند كه بزودى سوى ما باز مى گردند! آنان را در گورهايشان مى نهيم و ميراثشان را مى خوريم، آنگونه كه پندارى پس از آنها جاودان خواهيم ماند. سپرده ايم حال آن كه هدف هر بلا و حادثه اى بنياد برافكن قرار داريم.
• امام صادق علیه السلام: اميرمؤمنان علیه السلام جنازه اى را تشييع كرد و چون در لحد نهاده شد، خانواده اش ضجه كردند و گريستند.

حضرت فرمود: چرا مى گرييد؟ هان! به خداسوگند اگر اينان آنچه را ميتشان ديد مى ديدند بى گمان گريه كردن بر او را ازيادشان مى برد. به سوى اينان بارها برمى گردد چندان كه احدى از ايشان را باقى نگذارد.

منابع

• محمدحسین بیدگلو، تشییع، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 14 اردیبهشت 1392.
• میزان الحکمه، ج12، آداب تشییع جنازه، در دسترس در سایت الشیعه، بازیابی: 29 مهر 1392.