تاریخ فقه

تاريخ فقه عبارت است از شرح و گزارش تحولات فقه از آغاز پیدایش تا کنون. در کتابهای مربوط به تاریخ فقه معمولا تاریخ فقه را بر اساس تحولات آن به دوره های مختلفی تقسیم کرده و بررسی نموده‌اند.

از تاريخ فقه به «تاريخ‌التشريع» يا «ادوار فقه» نيز تعبير شده است.

دوره‌های تاریخ فقه اهل سنت

تاریخ فقه اهل سنت را به پنج دوره زیر تقسیم نموده اند:

دوره اول: عصر صحابه و تابعین (از رحلت پیامبر تا اوایل قرن دوم)

دوره دوم: عصر ظهور مذاهب فقهی (اوایل قرن دوم تا اوایل قرن چهارم)

دوره سوم: عصر رکود حرکت اجتهادی (از اوایل قرن چهارم تا اواسط قرن هفتم)

دوره چهارم: عصر انحطاط فقهی (اواسط قرن هفتم تا اواخر قرن سیزدهم)

دوره پنجم: عصر بازگشت به تحرک فقهی (اواخر قرن سیزدهم تا به امروز)

دوره‌های تاریخ فقه شیعه

منابع مختلفی که در بررسی سیر تاریخی فقه امامیه نگاشته شده، هر کدام جریان فقه شیعه را به ادوار مختلفی تقسیم کرده و هر یک از این تقسیم بندی ها با معیارهای خاصی انجام گرفته است. در کتاب موسوعة طبقات الفقهاء برای جریان فقه شیعی دوره های 7 گانه زیر لحاظ شده است:

1. عصر نشاط حدیثی و اجتهادی، (11 تا 260 ق): از رحلت پیامبر(ص) تا غیبت صغری؛

2. عصر اسلوب دار شدن حدیث و اجتهاد، (260 تا 460 ق): از غیبت صغری تا شیخ طوسی؛

3. عصر رکود، (460 تا 600 ق): از شیخ طوسی تا ابن ادریس؛

4. عصر تجدید حیات فقهی، (600 تا 1030 ق): از ابن ادریس تا پایان حیات شیخ بهایی؛

5. عصر ظهور حرکت اخباری، (1030 تا 1180 ق): از محمد امین استرآبادی تا اواخر حیات شیخ یوسف بحرانی؛

6. عصر بالا رفتن نشاط فقهی، (1180 تا 1260 ق): از وحید بهبهانی تا اواخر حیات صاحب جواهر؛

7. عصر ابداع فقهی، (1260 تا زمان حاضر): از شیخ انصاری به بعد.

برخی ضمن پذیرش دوره اول تا ششم این تقسیم بندی، دوره هفتم را یک دوره واحد به حساب نیاورده، معتقدند دوره های فقه شیعه تا کنون را بهتر است 9 دوره بدانیم و از دوره هفتم به بعد چنین باشد:

7. عصر ابداعات فقهی و جامعیت مسائل آن، (1260 تا 1312 ق): از شیخ انصاری تا پیش از آخوند خراسانی؛

8 . عصر به کمال رسیدن ابداعات اصولی(1312 تا 1380 ق): از آخوند خراسانی تا رحلت آیت الله بروجردی؛

9. عصر استقرار حکومت فقهی،(1380 ق تا به امروز): از امام خمینی تا به حال.

منابع

• واعظ زاده خراسانی، محمد، «کلیات تاریخ فقه»، مطالعات اسلامی، تابستان 1374، ش30، ص 40 تا 65.
• کتاب تاریخ فقه مذاهب اسلامی ، کاظم مدیر شانه چی
• گروه علمى موسسه امام صادق عليه السلام، موسوعة طبقات الفقهاء، زیر نظر سبحانی تبریزی، جعفر، قم، مؤسسة الإمام الصادق (عليه السلام)، چاپ اول، 1418 ه.ق.
• عظیمی، حبیب الله، «پیشنهادی در ادوار تحولات فقه امامیه»، پاييز 1381، ش 57، ص 125 تا 156.

فقه
کلیات:	تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی
منابع:	عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ...
↓ رده ها ↓
فقه:	فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه
اصول فقه:	اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه
احکام:	احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام