مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

بیت الاحزان

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

در ادبیات و اشعار به خانة یعقوب پیامبر که در هنگام دوری یعقوب از فرزندش یوسف به ماتمسرا تبدیل شده بود بیت الاحزان می گویند. همچنین مکانی در جانب جنوبی قبر عباس بن عبدالمطلب که «بیت الحزن » نیز نامیده شده است و این مکانی است که امام علی علیه السّلام بعد از رحلت پیامبر برای فاطمه ساخت تا در آن به عزاداری در ماتم و فراق پدر خود بنشیند.

بیت الاحزان در کتابهای تاریخ انبیاء

بیت الاحزان (بیت الحزن ) ، به معنای ماتمسرا، خانة یعقوب پیامبر به هنگام دوری از فرزندش یوسف ، در کتابهای تاریخ انبیا. در ادب غنایی فارسی ، بویژه در اشعار حافظ ، این واژه و تعابیر مترادف آن (مانند کلبة احزان ، کلبة غم ) تکرار شده و نزد صوفیه نیز کنایه از دل محزون از دوری معشوق است (شاد، ذیل «بیت احزان »؛ نفیسی ، ذیل «کلبة احزان »؛ خرمشاهی ، بخش 2، ص 828ـ829؛ قصص الانبیاء ، ص 104؛ عفیفی ، ذیل «بیت الحزن »؛ اَهور، ج 1، ص 490ـ491، تَهانوی ، ج 2، ص 1561).

بیت الاحزان در تاریخ اسلام

مهمترین و معروفترین مصداق «بیت الاحزان »، مکان یا مسجدی است در قبرستان بقیع مدینه ، در جانب جنوبی قبر عباس بن عبدالمطلب که «بیت الحزن » نیز نامیده شده است . مطابق برخی گزارشها،پس از رحلت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم (سال 11) و به دنبال تألّمات شدید روحی حضرت فاطمه سلام اللّه علیها و نارضایتی از وضع موجود، امام علی علیه السّلام مکانی را در قبرستان بقیع ، بیرون مدینه ، برای وی ساخت تا در آن به عزاداری در ماتم و فراق پدر خود بنشیند. این مکان بیت الاحزان نامیده شد. وی روزها با دو فرزند خود حسنین علیهماالسلام به بیت الاحزان می رفت و هنگام غروب امیرالمؤمنین ایشان را به خانه برمی گرداند؛ پس از گذشت بیست و هفت روز از رحلت پدرش بر اثر شدت بیماری دیگر نتوانست بدانجا برود (مجلسی ، ج 43، ص 177ـ 178؛ سپهر، ج 4، ص 71؛ مقرّم ، ص 97). منابع عامه نیز به این مکان در بقیع اشاره کرده اند. سمهودی (متوفی 911؛ ج 3، ص 907) به نقل از غزالی (متوفی 505)، ضمن بیان آداب زیارت بقیع ، نمازگزاردن در مسجد بیت الحزن را مستحب دانسته و آن را محل اقامت حضرت فاطمه در ایام حزن او بر پدرش یاد کرده است . طبق این بیان ، بعدها مسجدی نیز در مکان مزبور ساخته شده است . همچنین به اقامت حضرت فاطمه پس از وفات پدرش در بیت الاحزان واقع در بقیع تصریح شده است (رفعت باشا، ج 1، ص 426). گذشته از این ، احتمال دارد که قبر حضرت فاطمه در بیت الاحزان باشد و پس از مسجدالنبی و قبرستان بقیع ، بیت الاحزان را سومین مکان محتمل دفن ایشان ذکر کرده اند (خلیلی ، ص 284ـ285؛ سخاوی ، ج 1، ص 41).


بیت الاحزان در ادبیات شیعه

در ادب رثایی شیعی نیز بیت الاحزان جایگاه ویژه ای دارد. رؤیاهایی نیز نقل شده که بنابر آنها حضرت مهدی با سرودن شعری ، بیت الاحزان را مایة غم و اندوه همیشگی خود دانسته است ( رجوع کنید به مقرّم ، همانجا؛ سماوی ، ص 81؛ بلادی بحرانی ، ص 193ـ 196). ازینرو بعضی علمای شیعه آثاری به همین نام در شرح حوادث پس از رحلت پیامبر و مصائب اهل بیت خصوصاً حضرت فاطمه نگاشته اند که معروفترین آنها عبارت اند از: بیت الاحزان فی مصائب سیّدة النسوان ، اثر شیخ عباس قمی (متوفی 1359)؛ بیت الاحزانِ فی مصائب سادات الزمان الخمسة الطاهرة من ولد عدنان ، اثر عبدالخالق بن عبدالرحیم یزدی (متوفی 1268؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 2، ص 185).


منابع

محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، بیروت 1378؛ پرویز اهور، کلک خیال انگیز: فرهنگ جامع دیوان حافظ ، تهران 1372 ش ؛ حسین بن علی بلادی بحرانی ، ریاض المدح و الرثا ، قم ] بی تا. [ ؛ محمداعلی بن علی تهانوی ، کتاب کشف اصطلاحات الفنون ، چاپ محمد وجیه ... ] و دیگران [ ، کلکته 1862، چاپ افست تهران 1967؛ بهاءالدین خرمشاهی ، حافظ نامه ، تهران 1366 ش ؛ جعفر خلیلی ، موسوعة العتبات المقدسه ، قسم المدینة المنورة ، بیروت 1987؛ ابراهیم رفعت باشا، مراة الحرمین ، او،الرحلات الحجازیة والحج و مشاعره الدینیة ، بیروت ] بی تا. [ ؛ محمدتقی سپهر، ناسخ التواریخ ، ج 4: زندگانی حضرت فاطمه زهرا ، تهران ] بی تا. [ ؛ محمدبن عبدالرحمان سخاوی ، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة ، بیروت 1414/ 1993؛ محمد سماوی ، ظرافة الاحلام ، قم ] بی تا. [ ؛ علی بن عبدالله سمهودی ، وفاءالوفاباخبار دارالمصطفی ، چاپ محمدمحیی الدین عبدالحمید، بیروت 1404/1984؛ محمدپادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج : فرهنگ جامع فارسی ، چاپ محمددبیر سیاقی ، تهران 1363ش ؛ رحیم عفیفی ، فرهنگنامة شعری ، تهران 1372 ش ؛ قصص الانبیاء ، متن پارسی ظاهراً قرن هفتم هجری ، چاپ فریدون تقی زادة طوسی ، مشهد 1363 ش ؛ محمدباقربن محمدتقی مجلسی ، بحارالانوار ، بیروت 1403/1983؛ عبدالرزاق مقرم ، وفاة الصدیقة الزهرا علیهاالسلام ، نجف 1370/1951؛ علی اکبر نفیسی ، فرهنگ نفیسی ، تهران 1355.

منبع

محمدهانی ملاّ زاده، بیت الاحزان، دانشنامه جهان اسلام.