اِستسقا
درخواست آب از خداوند.
استسقاء از ریشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سیراب كردن[۱] یا درخواست نوشیدنى است[۲] و در اصطلاح فقهى و تفسیرى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشكسالى است.[۳]
در استحباب استسقا، اختلافى بین فقیهان نیست. تنها ابوحنیفه این استحباب را منكر شده است.[۴]
این واژه فقط دو بار در قرآن آمده است: آنجا كه قرآن استسقاى حضرت موسى علیه‌السلام و شكافتن 12 چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنى‌اسرائیل، بیان مى‌كند: «وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْناً». (سوره بقره/2، 60)
«وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا» (سوره اعراف/7، 160) ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران است، بنابراین انفجار سنگ و جوشش معجزه‌آساى آب بدست حضرت موسى علیه‌السلام از اجابت دعاى ایشان فراتر است.[۵]
آیه 52 سوره هود/11 بیان مى‌كند كه هود قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فراخواند: «وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَارًا» برخى گفته‌اند: قوم هود به خشكسالى و كمبود آب گرفتار شدند و این آیه به استسقاى ایشان اشاره دارد.[۶]
همین مطلب در جاى دیگر از حضرت نوح علیه‌السلام نیز نقل شده است كه از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نیایش كنند:[۷] «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا × يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَارًا». (سوره نوح/71، 10ـ11)
از آیات پیشین و روایات، استفاده مى‌شود كه استسقا در امت‌هاى پیشین نیز بوده است. برخى مشروعیت استسقا در اسلام را از آیه 60 سوره بقره/2 استفاده كرده‌اند.[۸]
آداب استسقاء
1. خضوع و خشوع:
برخى، از نكوهش خداوند در آیه «فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَـكِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ» (سوره انعام 6/43) برداشت كرده‌اند كه هنگام برگزارى نماز استسقا، امام باید با حال خضوع و خشوع به جایگاه نماز برود.[۹]
2. استغفار و توبه:
قرآن از زبان حضرت نوح و حضرت هود علیهماالسلام فرو فرستادن باران را بر استغفار، متفرع كرده است. (سوره نوح/71،10 ـ11؛ سوره هود/11،52) برخى با استفاده از این آیات، استغفار را از آداب استسقا دانسته‌اند.[۱۰]
از سیره پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و روایات، آداب فراوان دیگرى استفاده شده كه فقیهان به آن فتوا داده‌اند؛[۱۱] از قبیل سه روز روزه گرفتن، وارونه كردن عبا هنگام نماز به پا داشتن نماز در بیابان، به همراه بردن كهنسالان و خردسالان و جدا‌كردن اطفال از مادران.
پانویس
- ↑ مقاییس‌اللغه، ج 3، ص 84ـ85؛ المصباح، ص 281، «سقى».
- ↑ التحقیق، ج 5، ص 155ـ156، «سقى».
- ↑ الفقه على المذاهب الاربعه، ج 1، ص 358؛ كشاف اصطلاحات الفنون، ج 1، ص 153.
- ↑ جواهرالكلام، ج 12، ص 127؛ المنیر، ج 1، ص 171.
- ↑ التفسیر الكبیر، ج 3، ص 95.
- ↑ مجمع‌البیان، ج 5، ص 258.
- ↑ همان، ج 10، ص 543.
- ↑ المنیر، ج 1، ص 171.
- ↑ المحلى، ج 3، ص 309.
- ↑ همان، ص 310.
- ↑ شرائع الاسلام، ج 1، ص 109.
منابع
سید هادى موسوى خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 88-90.
