الهی نامه‌ی عطار

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۵ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۴۲ توسط Zamani (بحث | مشارکت‌ها)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
الهی نامه.jpg
نویسنده فریدالدین عطار نیشابوری
موضوع شعر عرفانی
زبان فارسی
تعداد جلد 1

الهی نامه، مثنوي عرفانی تألیف شیخ فریدالدین عطار نیشابوری شاعر، نویسنده و عارف نامی پایان سده ی ششم و آغاز سده ی هفتم هجری است.

مؤلف

فريدالدين ابوحامد محمد بن ابوبكر ابراهيم بن اسحاق عطّار نيشابورى (537-627ق)، يكى از شعرا و عارفان نام‌آور ايران در اواخر قرن ششم و اوايل قرن هفتم  و متولد نیشابور است. آثار شيخ به دو دسته‌ى منظوم و منثور تقسيم مى‌شود. يكى از معروفترين آثار منثور عطّار، تذکرة الاولياست كه در اين كتاب، عطار به معرفى 72 تن از اولياء، مشايخ و عرفاى صوفيه پرداخته است. دیوان اشعار او نیز اثر منظوم معروف اوست.

نام کتاب

نام اصلي آن، خسرونامه است و بعدها عطار يا ديگران آن را الهي نامه ناميدند.[۱]

محتوا

اين مثنوي در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده و ابيات آن بالغ بر 6511 بيت است.[۲]

الهی نامه با مقدمه‌اى آغاز مى‌شود كه مناجات و نعت پيامبر و مدح خلفا و تحسين نفس ناطقه را در بر مى‌گيرد و شش فصل مهم و 22 مقاله و يك خاتمه دارد. طرح اصلي كتاب، مناظرة پدري است با پسران شش گانة خود كه هر كدام از وي چيزي و مرادي خواسته‌اند.

چكيده داستان كتاببه این صورت است که خليفه‌اى دانا و توانا شش پسر داشت كه همه دانستنى‌ها را آموخته و به هر چيز دل‌خواهى راه يافته بودند، اما باز هم هر يك آرزويى در دل داشت و از ناكامى خود اندوهناك بود. روزى پدر، آنان را نزد خود نشاند و گفت: اگر شما مرا از آرزوهاى خود آگاه كنيد، شايد بتوانم راه كام‌يابى را به هر يك از شما نشان دهم. پسران، فرموده پدر را پذيرفتند و يكى پس از ديگرى، آرزوى خود را بازگفتند. هر يك از بخش‌هاى شش گانه كتاب، ميدان گفتار يك فرزند و پاسخ پدر به اوست. نخستين فرزند، دل‌باخته دختر شاه پريان بود و آرزويى جز وصال وى نداشت. فرزند دوم ديوانه‌وار به سحر و جادو عشق مى‌ورزيد. فرزند سوم جام جمشيد مى‌خواست، فرزند چهارم آب حيات مى‌جست، فرزند پنجم در انديشه يافتن انگشتر سليمان و فرزند ششم، جوياى كيميا بود. پدر در پاسخ هر يك از آنان به كمك حكايات و بيانات حكيمانه‌اى، بيهودگى اين آرزوها را باز مى‌نمايد و فرزندانش را اندرز مى‌دهد كه از خواهش‌هاى نفس دست بكشند و دل، در جهان بالا ببندند.

عطار در این منظومه کوشیده است که در آن سوی هر کدام از آرزوهای محال ِ انسان، که حاصل تخیّل قرنها و قرنهاست، به انسان بیاموزد که اگر حقیقت ِ هر کدام ازین آرزوها را خواستاری، در درون خویش باید آن را بجویی.[۳]

وضعیت نشر

الهي نامه به تكرار چاپ شده است. هلموت ريتر در 1940 م آن را در استانبول منتشر كرد. در 1872 م در لكهنو و 1316ش در تهران (چاپ سنگي از روي چاپ لكهنو) به چاپ رسيده است.[۴]

الهی نامه همچنین با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی توسط انتشارات سخن دفعات متعدد به چاپ رسیده است.

نمونه ای از متن

در قسمتی از الهی نامه که مربوط به قسمت ِ: «سؤال مرد درویش از جعفر صادق (علیه السلام)» است نویسنده شرح می دهد:


مگر پرسید آن درویش حالی

بصدق از جعفر صادق سؤالی

که از چیست این همه زهدت شب و روز؟

جوابش داد آن شمع ِ دل افروز

که چون کارم یکی دیگر نمی‌کرد

کسی روزی غم ِ چون من نمی ‌خورد

چو کار ِ من مرا بایست کردن

فگندم کاهلی کردن ز گردن

چو رزق ِ من مرا افتاد آغاز

مرا نه حرص باقی ماند و نه آز

چو مرگ ِ من مرا افتاد ناکام

برای مرگ ِ خود برداشتم گام

چو در مردم وفایی می‌ندیدم

بجان و دل وفای حق گزیدم

جُزین چیزی که می ‌پنداشتم من

چو می‌ پنداشتم بگذاشتم من[۵]


پانویس

  1. شفيعي كدكني، محمدرضا. مقدمه بر مختارنامة عطار نيشابوري. تهران: توس، 1358، ‌ص سي و هفت (مقدمه).
  2. فروزانفر، ‌بديع الزمان. شرح احوال و نقد و تحليل آثار شيخ فريدالدين محمد عطار نيشابوري. تهران: كتابفروشي دهخدا، چ 2، 1353، ص 95.
  3. عطار نیشابوری؛ مثنوی الهی نامه، تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم، 1392؛ ص 29 (مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی)
  4. روحاني، فؤاد. مقدمه بر الهي نامة عطار نيشابوري. تهران: زوّار، 1384، ص 17-18.
  5. عطار نیشابوری؛ مثنوی الهی نامه، تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم، 1392؛ ص 186.

منابع