اصول الفقه (کتاب)

كتاب«اصول الفقه» تالیف محمد رضا مظفر، یک دوره کامل اصول فقه شیعه با بیانی روان به زبان عربى است که در حوزه‌ هاى علميه شیعه به‌ عنوان دومين متن درسى علم اصول معين شده است.

محتویات

۱ مؤلف
۲ ساختار کتاب
۳ گزارش محتوا
۴ شروح و تعلیقات اصول الفقه
۵ وضعیت نشر
۶ منابع

مؤلف

ملا مظفر، در پنجم شعبان سال 1322 ق در خانواده علم و فضیلت، در دارالعلم نجف در جوار مولاى متقیان حضرت امام على علیه السلام چشم به جهان گشود. بعد از دوران كودكى با سرپرستى و تربیت برادرش به تحصیل مقدمات علوم پرداخت.

او مقدمات و سطح را نزد استادانى چون: شیخ محمدطه حویزى و برادران خود، شیخ عبدالنبى و شیخ محمدحسن به پایان برد. بعد از این مرحله وارد حوزه درس خارج آقا ضیاءالدین عراقى و علامه نائینى شد و همچنین از درس اصول و فلسفه شیخ محمدحسین اصفهانى (صاحب نهایة الدرایه) استفاده تمام و كامل برد.

مظفر در كنار علوم متداول حوزه آن زمان نجف به علوم ریاضى، هیئت جدید و عروض نیز پرداخت. در سال 1335 ق او و عده اى از طلاب جوان از وزارت كشور عراق درخواست اجازه تأسیس جمعیت دینى در نجف را نمودند كه موافقت شد و آنان به این جمعیت سر و سامانى دادند. وى در سال 1355 ق مدرسه عالى علوم دینى یا دانشكده اجتهاد را تأسیس كرد كه در این دانشكده چهار علم: فقه استدلالى، تفسیر، علم اصول و فلسفه تدریس مى شد. سرانجام در سال 1392 ق در هفتاد سالگى درگذشت. از تالیفات اوست :اصول فقه، المنطق، فلسفه، عقائد الشیعه، السقیفة عندنا.

ساختار کتاب

مرحوم مظفر در اين كتاب، ساختار كلى مباحث علم اصول را تغيير داده و به جاى تقسيم مباحث به دو بخش(جزء)، آنها را به چهار بخش تقسيم كرده است. در گذشته، مؤلفان كتاب‌هاى اصول، مباحث را به دو بخش مباحث الفاظ و مباحث عقلى تقسيم مى‌كردند. كتاب، در دو جلد تنظيم شده و مشتمل بر چند مبحث مقدماتى و چهار مقصد است و هر مقصد، شامل ابواب متعدد و هر باب، حاوى چند مبحث مى‌باشد.

گزارش محتوا

«اصول الفقه»، حاصل تفكر و بينش مكتب اصولى ميرزاى نايينى است كه با قلم بسيار رسا و روان و ساده آية الله مظفر تأليف شده است. اين كتاب، با اينكه متنى بسيار ساده و روان دارد، حاوى نكاتى بسيار دقيق است. اين كتاب، هم از تنظيم و تبويب بديع برخوردار است و هم نكات دقيق و ظريفى دارد كه در كتب قديم كمتر يافت مى‌شود؛ به قول خود مرحوم مظفر، حلقه مفقوده‌اى است بين«معالم الاصول» و«كفاية الاصول». مرحوم مظفر، اين كتاب را براى دانشكده‌اى كه خود تأسيس كرده بود، تأليف كرد. به هر حال، «اصول الفقه»، چون نگينى در ميان كتب درسى حوزه است. با تمام اين مزايا اين كتاب از دو جهت كاستى دارد: ١ . فاقد اصل برائت و اشتغال و تخيير است. ٢ . مرحوم شهيد صدر، بر اين كتاب، اشكالى درست و به‌جا گرفتند و آن اينكه مرحوم مظفر در مواردى كه لازم نيست، بحث را به درازا كشانده است، مثل بحث اعتبارات ماهيت، در باب مطلق و مقيد و يا مباحث حسن و قبح عقلى و هم‌چنين استصحاب. جلد اول مباحث جلد اول، عبارتند از: مدخل، مقدمه، مقصد اول، مقصد دوم. در مدخل كتاب، مباحثى مانند تعريف و موضوع و فايده علم اصول آمده و بعد از آن، در مقدمه، چهارده مبحث مطرح كرده و به مسائلى مانند: حقيقت وضع، اقسام وضع، استعمال حقيقى و مجازى، علامات حقيقت و مجاز، صحيح و اعم، حقيقت شرعيه و چند مسئله ديگر پرداخته است. مقصد اول، مشتمل بر مباحث الفاظ است كه در هفت باب تنظيم شده: مشتق، اوامر، نواهى، مفاهيم، عام و خاص، مطلق و مقيد، مجمل و مبين. مقصد دوم، به ملازمات عقليه اختصاص دارد كه ضمن بحث از اقسام دليل عقلى و علت نام‌گذارى اين مبحث به اين نام، اين مبحث را به دو باب تقسيم مى‌كند: مستقلات عقليه؛ غير مستقلات عقليه. در باب اول، حسن و قبح عقلى و ملازمه عقلى بين حكم عقل و شرع بيان شده است. در باب دوم، به اجزاء، مقدمه واجب، مسئله ضد، اجتماع امر و نهى و مسئله دلالت نهى بر فساد اشاره مى‌كند و بدين ترتيب جلد اول به پايان مى‌رسد. جلد دوم مقصد سوم و چهارم، جلد دوم اصول فقه را تشكيل مى‌دهند و مطالب مقصد سوم، در قالب يك تمهيد، يك مقدمه و نه باب تنظيم شده است. در مقدمه، مسائلى چون معناى حجت، حجيت علم، موطن حجيت، امارات، ظن نوعى و چند مسئله ديگر از همين دست بررسى مى‌شود. در ابواب نه‌گانه، كتاب، سنت، اجماع، دليل عقل، حجيت ظواهر، شهرت، سيره، قياس و تعادل و تراجيح بررسى شده است. مقصد چهارم، اختصاص به اصول عمليه دارد، ولى مرحوم مظفر، تنها به بررسى اصل استصحاب پرداخته است.