منابع و پی نوشتهای متوسط
شناسه ناقص است
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن شعبه حرانی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

ابو محمد، حسن بن على بن حسين بن شعبه حرانى حلبى، از شخصيتهاى برجسته و از چهره‌‌هاى درخشان فقهاى شيعه در قرن چهارم هجرى مى‌‌باشد.

وى از معاصرين شيخ صدوق ‌متوفاى 381 هجرى‌ است و از محمد بن همام متوفاى 336 هجرى‌ روايت نقل مى‌‌كند و از مشايخ شيخ مفيد متوفاى 413 هجرى‌ نيز به شمار مى‌‌آيد.

ولادت‌

حسن بن شعبه در حرّان كه يكى از روستاهاى اطراف شهر حلب در سوريه است به دنيا آمد و در خانواده‌اى علاقه‌مند و ارادتمند به خاندان رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم تربيت شد و از همان كودكى عشق و علاقه به محمد و آل محمد در دل او جاى گرفت.

شخصيت‌

ابو محمد، حسن بن شعبه، از چهره‌هاى درخشان فقهاى شيعه در دوران خود بود. او از روات بزرگ شيعه به شمار مى‌‌آيد.

نوشته‌هاى او از همان زمان نگارش مورد توجه علما و بزرگان قرار گرفت. روايات او نيز در مجموعه‌‌هاى بزرگ روايى شيعه مانند وسائل الشيعة و بحار الأنوار آمده است.

سخن شيخ حر عاملى‌ شيخ حر عاملى در كتاب« أمل الآمل» درباره ايشان مى‌فرمايد:« ابو محمد، حسن بن على بن شعبه، دانشمندى با فضل و محدثى بزرگ است.»كلام علامه مجلسى‌ علامه مجلسى درباره وى مى‌فرمايد:« كتاب ايشان،تُحف العقول‌ خود بهترين شاهد بر فضل و دانش و عظمت شأن ايشان مى‌باشد.»سخن علامه خوانسارى‌ علامه خوانسارى، مؤلف كتاب روضات الجنات درباره او چنين مى‌گويد:« محدث بزرگ، حسن بن على بن حسين بن شعبه حرانى حلبى، فقيهى انديشمند و متبحرى بزرگ و شخصيتى سرشناس است. او كتابى به رشته تحرير در آورده كه اصحاب و فقهاى شيعه همه بر آن اعتماد كرده‌اند.»

استاد حرانی

ابو على محمد بن همام بغدادى، متوفاى سال 336 را مى‌توان از مشايخ ابن شعبه به شمار آورد.

شاگردان حرانی

از تدریس و جلسات درس وی خبر قابل توجهی در دست نیست. به یقین، با آن تبحر و عمق علمی‌اش در حدیث و فقه ـ که بسیاری از عالمان بعدی بر آن صحه گذاشته‌اند ـ باید مجلس پر رونق و شاگردان ممتازی داشته باشد که تاریخ، شاگردان او غیر از شیخ مفید را از ما پنهان داشته است.

شیخ مفید (متوفی 412 هـ.ق) از فقیهان و متکلمان بزرگ شیعه است که در زمان خود شیعیان را از پراکندگی و اوضاع اسف بار رهایی بخشید و به اوج عزت رساند.[۱] عالمان شیعه و سنی به فضل و علم او اعتراف کرده‌اند.[۲] شیخ مفید در واقع موسس مکتب عقل‌گرایی در شیعه بود و آن را بسط و گسترش داد. او از حرانی روایت نقل کرده و حرانی از مشایخ او به شمار می‌رود.

تأليفات‌

يكى از ارزشمندترين تأليفات وى كتاب« تحف العقول» است كه بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته است. شايد بتوان كتاب« التمحيص» را نيز به ايشان نسبت داد، زيرا او اين كتاب را از ابو على محمد بن همام روايت مى‌كند و برخى از علما آن را تأليف خود او مى‌دانند.

مخالفان:

علامه مجلسی در «بحار» این کتاب را به ابوعلی محمد بن همام نسبت می‌دهد. دلیل او، عبارت «حدثنا ابوعلی محمد بن همام» در ابتدای روایات منقول در این کتاب است».[۳]

موافقان

عالمان بسیاری، «تمحیص» را به حرانی نسبت داده‌اند. از جمله شیخ ابراهیم قطیفی در «الفرقه الناجیه». لذا شاگرد مجلسی، میرزا عبدالله افندی در «ریاض العلما»، نظر استادش را محل تأمل دانسته و معتقد است قطیفی اقرب به زمان مولف و اعرف از مولف «بحار» و دیگران به شناخت مولف «التمحیص» است. گذشته از این، اصحاب رجال چون شیخ طوسی و نجاشی که نزدیک به عهد ابوعلی محمد بن همام بودند، «التمحیص» را از آثار ابوعلی نام برده‌اند و این خود دلیل بر آن است که این کتاب از آثار محمد بن همام نبوده است و بلکه از آثار ابن شعبه حرانی است.[۴] شیخ حر عاملی نیز در «الأمل الآمل» این کتاب را به حرانی منسوب می‌کند.[۵]

جایگاه حرانی نزد علما

بسیاری از دانشوران از حرانی به بزرگی، فضل و علم یاد کرده‌اند و روایت بدون سند او را در «تحف العقول» پذیرفته‌اند. شیخ مفید؛ شاگرد حرانی، ضمن تمجید از استاد، درباره کتاب تحف العقول می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله».[۶]

شیخ ابراهیم قطیفی ـ از عالمان قرن دهم هجری ـ در کتاب «الوافیه» ضمن نقل روایتی از «التمحیص»، می‌نویسد: «الحدیث الاول ما راواه العالم الفاضل العالم الفقیه ابومحمد الحسن بن علی بن شعبه الحرانی...».

شیخ حر عاملی در «الامل الآمل» بعد از ستودن مولف تحف به فاضل محدث، درباره کتابش می‌گوید: حسن کثیرالفوائد مشهور.[۷]

علامه مجلسی هم درباره تحف می‌نویسد: «...نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مولف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».[۸]

میرزا عبدالله افندی اصفهانی در «ریاض العلما» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».

میرزا محمدباقر خوانساری نیز در «روضات الجنات» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی (یا حلبی) فاضلی است فقیه، متبحر، هوشیار، بلندپایه و آبرومند و کتابش مورد اعتماد اصحاب است».[۹]

پانویس

  1. همان، ص 240.
  2. ر.ک: همان، ص 253ـ242.
  3. ریاض العلما، ترجمه محمدباقر ساعدی (مشهد: انتشارات آستان رضوی، 1366)، ج 1، ص 279.
  4. الامل الآمل، ص 74.
  5. همان.
  6. سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (بیروت: دارالرائد العربی، 1401 هـ.ق)، ص 414.
  7. الامل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی (قم، دارالکتاب الاسلامی، 1362)، ج 2، ص 74.
  8. بحارالانوار، مقدمه، فصل دوم.
  9. روضات الجنات (قم: اسماعیلیان، بیتا) ج 2، ص 290.

منابع

  • محمداسماعيل نباتيان ، گلشن ابرار، جلد 4، صفحه 27
  • مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث 3 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی