آغاز نزول قرآن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
نزول وحی بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نخستین بار در غار حرا و در سن چهل سالگی ایشان بود.
اقامت پیامبر در غار حرا
غار حرا بر روی كوهی با همین نام است كه در فاصله دو فرسنگی شهر مكه، در ناحیه‌ی شمال شرق آن قرار گرفته[۱] كه به نام كوه نور نیز شناخته می‌شود. این كوه در شمار برخی از كوههای مقدس یاد شده است.رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مدتی از سال را در این غار به عبادت خداوند مشغول می شدند. اصطلاحاً اقامت رسول خدا صلی الله علیه و آله در غار حرا را «تحنّث» می‌گویند. ابن عباس می‌گوید: وقتی ماه رمضان فرا می‌رسید كسانی از قریش راهی حرا می‌شدند، یك ماه در آنجا اقامت می‌كردند و به فقیرانی كه نزد آنان می‌آمدند كمك می‌نمودند. این اقامت تا رؤیت هلال ماه شوال ادامه داشت. پس از آن به مسجد آمده، هفت بار طواف كرده و سپس به خانه می‌رفتند. رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز چنین می‌كرد.[۲] این امر مربوط به شمار اندكی از قریش بوده و همان‌گونه كه گذشت به احتمال قوی، اختصاص به حنفا داشته است به ویژه كه گفته شده: عبدالمطلب بُنیادگذار این سنت بوده است.[۳] هم‌چنین گفته شده است كه دیگر متألهان نیز پس از وی چنین می‌كرده‌اند، اما تنها از دو نفر یاد شده: یكی ورقه بن نوفل و دیگر ابوامیه بن مغیره.[۴] در برابر این نقل‌ها، ابن حزم می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه و آله به تنهایی به غار حرا می‌رفت و خداوند علاقه این كار را در دل او انداخته بود، هیچ كس رسول خدا صلی الله علیه و آله را به این كار دستور نداده و هیچ كس پیش از وی این كار را نكرده بود كه وی به او تأسی جوید؛ این اقدامی بود كه تنها خواست خداوند بود. آن حضرت شب‌ها و روزهایی را در آنجا گذراند تا آن‌كه وحی بر او نازل شد.[۵] آنچه قطعی است همین كه تنها رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین می‌كرده و بعید می‌نماید كه پیش از او چنین سنتی به صورت جدی وجود داشته باشد.
در بیشتر نقل‌ها آمده است كه آن حضرت در غار حرا تنها بوده و هر از چندی مقداری طعام از مكه برای او به غار آورده و پس از تمام شدن، بار دیگر برای چند روز چنین می‌كرده است. اما نقلی نیز حكایت از آن دارد كه خانواده او نیز با وی بوده است.[۶] در واقع باید گفت این خلوت گزینی آغاز حیات روحانی و وحیانی رسول اكرم صلی الله علیه و آله و مقدمه‌ای برای بعثت و نزول وحی بر آن حضرت به شمار می‌رفته است. گفته شده كه نشستن در غار حرا همراه با سه چیز بوده: یكی خلوت، دیگری تعبد و سوم نگاه به كعبه از فراز غار حراء.[۷]
آغاز وحى
در يكى از گوشه گيريها و تأمّلات روحانى بدون انتظار قبلى [۸] و در شبى از شبهاى ماه مبارك رمضان كه پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و اله در غار حرا به سر مى بردند، جبرئيل امين فرود آمد و از حضرت خواست نوشته اى را كه بر ديبايى بود بخوانند. پاسخ دادند كه من نمى توانم بخوانم. جبريل باز گفت: بخوان، و همان پاسخ را شنيد. براى بار سوم كه حضرت را وادار به خواندن كرد، پرسيدند چه بخوانم؟ پيك الهى گفت: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ* الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ» [۹] «بخوان به نام پروردگارت كه آفريد. انسان را از علق آفريد. بخوان، و پروردگار تو كريمترين [كريمان] است. همان كس كه به وسيله قلم آموخت. آنچه را كه انسان نمى دانست [بتدريج به او] آموخت.»
پانویس
- ↑ درباره محل دقیق آن نكـ: اخبار مكه، ج2، ص288؛ المعجم البلدان، ج2، ص233، اكنون در محدوده شهر قرار گرفته است.
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص105.
- ↑ السیره الحلبیه، ج1، ص 237، سبل الهدی والرشاد، ج2، ص 319، گفته‌اند كه قریش به آن جهت كه اول بار عبدالمطلب در غار حرا تحنث كرده بود، حق تقدم رفتن به غار را برای محمد صلی الله علیه و آله كه نواده او بود حفظ می‌كردند.
- ↑ همان.
- ↑ جوامع السیره النبویه، ص 36.
- ↑ السیره النبویه، ابن هشام، ج1، ص236؛ سبل الهدی والرشاد، ج2، ص312؛ در برخی موارد با همسر و گاهی با فرزندان؛ نكـ: السیره الحلبیه، ج1، ص237.
- ↑ سبل الهدی و الرشاد، ج2، ص319.
- ↑ در سوره قصص، آيه 86 خداوند خطاب به پيامبرش مى‌فرمايد: وَ ما كُنْتَ تَرْجُوا أَنْ يُلْقى إِلَيْكَ الْكِتابُ إِلَّا رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ: «و تو اميدوار نبودى كه بر تو كتاب القا شود، بلكه اين رحمتى از پروردگار تو بود».
- ↑ علق/ 1- 5. بنا به نظر اكثر قرآن پژوهان اين پنج آيه نخستين آياتى است كه بر پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و اله نازل شده.
منابع
- رسول جعفريان، تاريخ سياسي اسلام.
- آشنایی با علوم قرآنی, محمد مهدى ركنى يزدى مشهد / تهران,آستان قدس / سمت, چاپ: اوّل, 1379
