منابع و پی نوشتهای متوسط
رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
جامعیت مقاله متوسط
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

جارالله زمخشری

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از محمود بن‌ عمر زمخشري)
پرش به ناوبری پرش به جستجو


«محمود بن عمر» معروف به جارالله زمخشرى (۵۳۸-۴۷۶ ق)، مفسر، محدث، نحوى سنی مذهب در قرن ۶ هجری است. او در ادب و لغت عرب و فقه و حدیث و تفسیر استاد و متکلم معتزلى بود و شعر را بسیار نیکو مى‌سرود. تفسیر «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل» معروفترین اثر اوست.

نام کامل محمود بن عمر زمخشرى
زادروز ۴۷۶ هجری
زادگاه زمخشر، خوارزم
وفات ۵۳۸ هجری
مدفن جرجان، خوارزم

Line.png

اساتید

ابوالخطاب نصر بن بطر، ابوسعد شقانى، ابومنصور حارثی، محمود بن جریر ضبى اصفهانى، ابوالسن على بن مظفر نیشابورى،...

شاگردان

ابوطاهر سلفى، اسماعیل بن عبدالله خوارزمى، ابوسعد احمد بن محمود،...

آثار

الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، الفائق فی غریب الحدیث، اساس البلاغه، المستقصی فی امثال العرب، المقامات، النموذج،...

زندگی‌نامه

محمود بن عمر زمخشرى در سال ۴۷۶ قمری - در عصر سلطان ملکشاه سلجوقی - در «زمخشر» یکى از روستاهاى خوارزم به دنیا آمد.

زمخشرى در خوارزم زندگى مى‌کرد که سالها مرکز بزرگ علمى به شمار مى‌آمد و در آن دیار، علم و معرفت رواج گسترده‌اى داشت. وى در این مرکز دانش‌هاى فراوانى را بدست آورد، قرآن را حفظ کرد و حدیث را فرا گرفت و در واژه‌شناسى عربى مهارت پیدا کرد.

زمخشری برای ادامه‌ی تحصیل و طلب علم به بخارا و از آنجا به خراسان رفت و در این دیار با برخی از دولت‌مردان سلجوقی، ارتباط برقرار نمود. سپس راهی اصفهان شد و پس از مدتی براى تکمیل تحصیلات خود راه بغداد را در پیش گرفت. تذکره‌نویسان، تاریخ ورود وى به بغداد و مدت اقامت در آن را ضبط ننموده‌اند. بازگشت وى از بغداد به درازا مى‌کشد به حدی که نوجوانى و جوانى وى در این شهر سپرى مى‌شود و به سن کمال مى‌رسد و از نظر رشد عقلى و فکرى به مقام مناسبى ارتقا مى‌یابد.

داودى در طبقات المفسرین مى‌گوید: «زمخشرى وارد بغداد شد و از ابوالخطاب نصر بن بطر و ابوسعد شقانى و شیخ‌الاسلام ابومنصور حارثی و گروهى دیگر از دانشمندان، حدیث و علم و معرفت آموخت». او همچنین ادبیات عرب را از ابومضر محمود بن جریر ضبى اصفهانى و ابوالحسن على بن مظفر نیشابورى فراگرفت.

ابوطاهر سلفى و زینب دختر شعرى از زمخشرى با اجازه روایت کرده‌اند. اسماعیل بن عبداللَّه خوارزمى و ابوسعد احمد بن محمود و دیگران نیز از وى اشعارش را نقل کرده‌اند.

زمخشری در ضمن مسافرت هاى خود مدت مدیدى در مکه اقامت کرد و به همین مناسبت به «جاراللَّه» (همسایه‌ خدا) معروف شد. وى سپس از مکه به خوارزم برگشت و در شهر جرجان خوارزم رحل اقامت افکند. در آنجا به مرض مبتلا شد و پس از آن وفات نمود. تاریخ وفات وى را شب عرفه سال ۵۳۸ قمری ذکر کرده‌اند.

آثار و تألیفات

برخی از آثار علمی زمخشری عبارت است از:

  1. الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، در تفسیر قرآن
  2. الفائق فی غریب الحدیث
  3. اساس البلاغه، در لغت
  4. المستقصی فی امثال العرب
  5. ربیع الابرار و نصوص الاخبار، در ادبیات
  6. متشابه اسماء الرواة
  7. اطراق الذهب، در مواعظ و خطب
  8. النموذج، در نحو
  9. الرائض فی الفرائض
  10. النصائح الکبار
  11. روس المسائل، در فقه
  12. المنهاج، در اصول
  13. القسطاس، در عروض
  14. المقامات، در اخلاق
  15. الکلم النوابغ، در مواعظ
  16. دیوان شعر

منابع