سید عبدالله شبر

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از عبدالله الشبر)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

سید عبدالله حسینی کاظمی (۱۲۴۲-۱۱۸۸ ق) معروف به «سید عبدالله شُبّر»، از علما و مراجع برجسته شیعه در قرن سیزدهم هجری بود. او به کثرت تألیفات و سرعت در نگارش کتب مشهور است. «تفسیر القرآن الکریم» از آثار مهم اوست.

عبدالله شبر.jpg
نام کامل سید عبدالله حسینی کاظمی شبر
زادروز ۱۱۸۸ قمری
زادگاه نجف
وفات ۱۲۴۲ قمری
مدفن کاظمین

Line.png

اساتید

سید محسن اعرجی، سید علی طباطبایی، میرزا ابوالقاسم قمی، شیخ جعفر کاشف الغطا،...

شاگردان

سید علی عاملی، سید محمد معصوم قطیفی نجفی، شیخ حسین محفوظ عاملی، عبدالنبی کاظمی، شیخ احمد بن محمدعلی بلاغی،...

آثار

تفسیر القرآن الکریم، صفوة التفاسیر، الجوهر الثمین فی تفسیر القرآن المبین، جامع المعارف والاحکام،...

ولادت و خاندان

سید عبدالله شبر در سال ۱۱۸۸ ق. پیش از آن که پدرش سید محمدرضا، نجف را ترک کرده و رهسپار کاظمین شود، به دنیا آمد. محمدرضا شبر دانشوری گرانمایه، پارسایی نیک‌اندیش و عارفی روشن‌بین بود و نزد مؤمنان کاظمیه به «صاحب الدعوه المستجابه» شهرت داشت. او در کردار نیز شخصیتی ممتاز و کم‌نظیر بود. شدت اهتمام آن بزرگمرد به پابرهنگان جامعه چنان بود که گاه جامه‌اش را نزد توانگران شهر گرو می‌نهاد تا تهیدستی را از رنج گرسنگی برهاند.[۱]

لازم به ذکر است، حسن بن محمد بن حمزه که با ۹ واسطه نسب به چهارمین پیشوای معصوم امام علی بن الحسین علیه‌السلام می‌رساند، «شُبّر» خوانده می‌شد و این لقب، شهرت همه فرزندانش گشت.[۲]

تحصیلات و استادان

سید عبدالله شبر اندک اندک رشد کرد و به سال‌های آموزش رسید. پدرش که به چیزی جز کمال فرزند نمی‌اندیشید ضمن آماده‌سازی وسایل دانش‌اندوزی، کودک دلبندش را به بهره‌گیری از لحظه‌های گرانبهای عمر فراخوانده، گفت: فرزندم! اگر حتی یک روز در اندوختن دانش یا به دیگران آموختنش نکوشی و عمر در راهی جز این بگذرانی، استفاده از آنچه در اختیارت نهاده‌ام جایز نیست و راضی نیستم.[۳] این سخن چنان در روان سید عبدالله مؤثر افتاد که جز به دانش نمی‌اندیشید و اگر روزی وقت خویش در غیر دانش می‌گذراند، شامگاه بهره‌گیری از سفره پدر را روا نمی‌دانست.

سید عبدالله پس از درگذشت پدر و استاد فرزانه‌اش در سال ۱۲۰۸ ق، به پژوهشگر نامور بغداد، سید محسن اعرجی روی آورد و از دریای دانش آن فقیه وارسته سیراب شد. دانش، پرهیزگاری و پژوهش‌های فرزند برومند خاندان شبر چنان چشمگیر بود که فقیهان برجسته‌ای چون سید علی طباطبایی (نویسنده کتاب گرانسنگ ریاض المسائل)، میرزا محمدمهدی شهرستانی، میرزا ابوالقاسم قمی (صاحب کتاب نفیس قوانین الاصولشیخ اسدالله کاظمی و ... وی را به عنوان فقیهی شایسته ستودند و از اجازه روایت اندوخته‌های خویش برخوردار ساختند.[۴]

دانشمند شهره جهان اسلام شیخ جعفر کاشف الغطا، چون کتاب گرانقدر «حق الیقین» شبّر را مشاهده کرد، چنان تحت تأثیر مطالب ژرف آن واقع شد که بی‌درنگ قلم برگرفته، در مقدمه به عنوان تقریظ و ستایش چنین نگاشت: «... بی‌تردید چیزی پدید آورده‌ای که فرزانگان را در شگفتی فرو خواهد برد و دانشوران علوم عقلی و نقلی در برابرش فروتنی خواهند کرد. کتابی که نگاشته‌ای گره از مشکلات مسائل می‌گشاید و آن‌ها را با برهان‌ها و گواهان درست ثابت می‌کند. شتاب مکن که بی‌تردید بر بلندترین پله‌های پیشرفت فراز آمده‌ای! آرامتر گام بردار که از مطالب مهم چیزی ناگشوده باقی نمانده است. تو برای دانش شهری بنیاد نهاده، ساختمانش را چنان پی افکندی و بالا بردی که به سینه سپهر رسیده است. البته هیچ جای شگفتی نیست، زیرا تو از خاندانی هستی که بر هفت آسمان فراز آمدند. فرزند بزرگمردی هستی که جایگاه تجلی آفریدگار مصوِر نزدیک شد، به گونه‌ای که میان او و آن تجلی‌گاه تنها به اندازه دو کمان یا کمتر، از نظر معنوی فاصله بوده...».[۵]

فعالیت‌های اجتماعی

اندک اندک آوازه شهرت سید عبدالله شبر همه عراق را فراگرفت. وفات فقیه برجسته سید محسن اعرجى ۱۲۲۷ ق.[۶] و در پى آن رحلت مرجع نامور شیعه شیخ محمدجعفر کاشف‌الغطا در ۱۲۲۸ ق،[۷] یکباره دل‌هاى مومنان عراق را به سمت آفتاب رخشان کاظمیه پرواز داد. بدین ترتیب دانشمند پارساى خاندان شبر، در آستانه چهل و سومین بهار زندگى مرجعیتى فراگیر یافت.

او نیز چون پدر بزرگوارش به تهیدستان عنایتى ویژه داشت. برآوردن نیازهاى نیازمندان، عیادت بیماران و آزادسازى بردگان از کارهاى که با پژوهش و نگارش درمى‌آمیخت و به عنوان ویژگى گرانبهاى شخصیت مرجع نامور کاظمیه در خاطر روشن‌بینان ثبت مى‌شد.

سید عبدالله شبر بسیار عابد و زاهد و با تقوا بود. اخلاق و اوصاف حمیده و پسندیده ای داشت. در انجام اطلاعات و عبادات دینی مانند زیارات ائمه، نوافل، زیارت برادران دینی خود و برآوردن حوائج مسلمین بسیار زحمت می کشید و تلاش می کرد.

تدریس و شاگردان

آن فقیه وارسته در کنار پژوهش‌هاى پیوسته به تربیت شیفتگان علوم اهل بیت همت گماشت، که نام برخی از آنان عبارت است از:

  1. آیت الله شهید سید علی عاملی
  2. آیت الله سید محمد معصوم قطیفی نجفی (متوفی ۱۲۶۰ ق)
  3. آیت الله شیخ حسین محفوظ عاملی (متوفی ۱۲۴۶ ق)
  4. آیت الله عبدالنبی کاظمی (متوفی ۱۲۵۶ ق)
  5. آیت الله شیخ اسماعیل بن شیخ اسدالله التستری الکاظمی‌ (متوفی ۱۲۴۶ ق)
  6. آیت الله سید هاشم بن سید راضی اعرجی کاظمی
  7. آیت الله محمدرضا زین‌العابدین بن شیخ بهاءالدین (متوفی ۱۲۴۸ ق)
  8. آیت الله شیخ احمد بن محمدعلی بلاغی.[۸]

آثار و تألیفات

سید عبدالله شبر، چه بسیار روزها که میان پیروان مؤمنش می‌نشست، گفتارشان را می‌شنید، داوری می‌کرد، پرسش‌هایشان را پاسخ می‌گفت و همراه این کار دشوار، قلم بر کاغذ کشانده، مطالب ژرف فقهی، اخلاقی، قرآنی و اعتقادی را با استدلال‌های متین و مثال‌های روشن بر کرسی اثبات می‌نشاند.[۹]

شتاب وی در نگارش چنان بود که نویسندگان و منشیان یاری‌گرش هرگز به او نمی‌رسیدند.[۱۰] گاه در مدت چند ساعت کتابی ژرف یا رساله‌ای پرارج می‌نگاشت و آگاهان را در شگفتی فرو می‌برد. روزی یکی از آشنایان وی که از مطالب والای یکی از کتاب‌هایش شگفت زده شده بود، پرسید: این را در چه مدت نگاشته‌ای؟ فقیه بزرگ کاظمیه پاسخ داد: با آغاز شب آغاز کردم و نیمه شب به پایان بردم.[۱۱]

میزان نگاشته‌های آن بزرگمرد وارسته چنان بود که شاگردانش او را تنها با حضرت علامه محمدباقر مجلسی قابل مقایسه دانسته، مجلسیِ دوم می‌خواندند.[۱۲] آن طور که حکایت کرده اند، کثرت تألیفات این سید بزرگوار بر اثر عنایت حضرت موسی الکاظم علیه السلام بوده است که در خواب به او قلمی مرحمت کرده و می فرماید: «اکتب و صنّف فانه لایجفّ قلمک حتی تموت؛[۱۳] بنویس و کتاب پدید آور! همانا قلمت تا هنگام مرگ خشک نخواهد شد». سید می گوید: بعد از آن هر چه می نویسم، از میمنت همان قلم مبارک است.

برخی از عناوین کتابهای مرحوم شبر -که بیش از هفتاد عنوان اثر است- عبارتند از:

  1. جامع المعارف والاحکام، ۲۰ جلد
  2. مصباح الظلام، ۸ جلد
  3. المصباح الساطع، ۶ جلد
  4. صفوة التفاسیر، ۴ جلد
  5. الجوهر الثمین فی تفسیر القرآن المبین، ۲ جلد
  6. روضة العابدین، ۲ جلد
  7. مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار، ۲ جلد
  8. البرهان المبین فی فتح ابواب علوم الائمه المعصومین
  9. جامع المقال فی معرفة الرواة والرجال
  10. حق الیقین فی معرفة اصول الدین
  11. الدرر المنثوره والمواعظ المأثوره عن الله تعالی والنبی والائمه الطاهرین علیهم‌السلام والحکما
  12. الاخلاق والانوار اللامعه فی شرح الجامعه
  13. تفسیر القرآن الکریم: دکتر حامد حفنی داود، استاد ادبیات عربِ دانشکده قاهره در مقدمه کتاب شریف تفسیر القرآن می گوید: ...از اینجا توان فراوان، فزونی اطلاعات، دقت، مهارت و ممارستی که سید عبدالله شبر در این فن بلندمرتبه و مهم (تفسیر) بدان دست یافته، درمی‌یابیم... زیرا او در تفسیرش، دقت در رساندن معنا و اختصار در عبارت را به گونه‌ای بسیار دقیق، گرد آورده است.

از دیدگاه عالمان

  • شیخ عبدالنبی کاظمی صاحب تکملة الرجال می‌گوید: سید عبدالله شبر در همه زمینه‌های معارف اسلامی از تخصص کافی برخوردار بود و در بیشتر زمینه‌ها از تفسیر، فقه، حدیث، لغت، اخلاق، اصول دین و مانند آن تصنیف نمود. هیچ‌کس مانند او در تندنویسی و درست و محکم‌نگاری وجود نداشت.
  • سید محمد معصوم در مقدمه تفسیر او می‌نویسد: امام شبر از شخصیت‌های پر خیر و برکتی است که تاریخ او را جاودانه خواهد کرد. او دارای سرمایه‌ای علمی، حافظه‌ای نادر و اطلاعی گسترده بود. ما در برابر شخصیت ایشان جز اینکه سر تعظیم فرود آوریم کار دیگری نمی‌توانیم اجام دهیم.
  • محدث قمی در الکنی و الالقاب می‌نویسد: سید عبدالله شبر حسینی کاظمی، فاضلی هوشیار، محدثی عالی‌مقام، فقیهی متبحر و دانشمندی الهی بود... او کتاب‌های زیادی در زمینه تفسیر، حدیث، فقه، اصول دین و... دارد.
  • محمد حسین ذهبی از بزرگان اهل سنت می‌گوید: سید عبدالله فرزند محمدرضا علوی حسینی مشهور به شبر، فقیه محدث، مفسری بسیار دانا و دارای دانش فراوان است. او در علم اخلاق مرد بزرگی بود و در عمر کوتاه خود کتاب‌های زیادی نوشت.
  • مدرس تبریزی هم در کتاب ریحانة الادب به تفصیل از سید عبدالله شبر تجلیل می‌کند.
  • سید محسن امین می‌گوید: خاندان شبر از خانواده‌های دانشمند و معروف عراق هستند و سید عبدالله شبر، محدث و نویسنده‌ای پر تالیف است.

وفات

مرحوم سید عبدالله شبر، مرجع نامور شیعه، سرانجام پس از ۵۴ سال دانش‌اندوزی، تدریس، پژوهش و نگارش، در ماه رجب ۱۲۴۲ ق. دار فانی را وداع گفت. پیکر مطهرش در کاظمین، در کنار آرامگاه پدرش به خاک سپرده شد.[۱۴]

پانویس

  1. فوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، شیخ عباس قمی، ص ۵۳۴.
  2. مقدمه مصباح الانوار فی حل مشکلات الاخبار، جواد شبر.
  3. مقدمه مصابیح الانوار.
  4. فوائد الرضویه، ۲۴ و ۲۵.
  5. ترجمه‌ای از مقدمه حق الیقین فی معرفه اصول الدین.
  6. مصفى المقال ، آقا بزرگ تهرانى ، ص ۳۷۸.
  7. علماى بزرگ شیعه از کلینى تا خمینى ، م جرفادقى ، ص ۲۱۳.
  8. مقدمه الاخلاق.
  9. مقدمه الاخلاق.
  10. همان.
  11. سفینه البحار و مدینه الحکمه والآثار، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۱۳۷.
  12. الکنی والالقاب، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۳۵۲.
  13. محدث قمی، الکنی و الالقاب، ج ۲، ص۳۵۲.
  14. مقدمه مصابیح الانوار.

منابع