الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از الإرشاد)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
Ketab53-1.jpg
نویسنده شیخ مفید
موضوع ائمه اثناعشر/امامت
زبان عربی
تعداد جلد ۲
تحقیق مؤسسه آل‌البیت

الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد

کتاب «الإرشاد فی معرفة حُجج الله علی العباد» از آثار گرانقدر شیخ مفید (م، ۴۱۳ ق)، در موضوع تاریخ زندگی و شرح حال ائمه اطهار علیهم‌السلام است. «الارشاد» در عين اختصار، بيشتر مسائل تاريخى مهم كه در حيات اهل بيت علیهم‌السلام رخ داده را در برمی‌گيرد. این اثر، مستندِ اکثر منابع بعد از خود و مهمترین منبع در موضوع امامت بشمار می‌آید.

مؤلف

محمد بن محمد بن نعمان معروف به شیخ مفید (۳۳۶-۴۱۳ ق)، فقیه، محدث، متکلم و از علمای برجسته شیعه در قرن ۴ و ۵ هجری و متولد بغداد بود.

جعفر بن قولویه، شیخ صدوق، ابن ولید قمی، ابوغالب زراری و ابن جنید اسکافى، از اساتید ایشان بوده اند. همچنین عالمان بزرگی چون سید مرتضى، سید رضى، شیخ طوسى و نجاشى، از شاگردان او هستند.

شیخ مفید بیش از ۲۰۰ جلد تألیف دارد و از معروف‌ترین این آثار: المُقنَعَة در علم فقه، اوائل المقالات در علم کلام و الاِرشاد در شرح حال‌ ائمه هدی علیهم السلام است.

مرحوم شیخ مفید در ماه رمضان سال ۴۱۳ ق، در بغداد درگذشت و در تشییع او بیش از ۸۰ هزار نفر از شیعیان شرکت جستند.

معرفی كتاب

كتاب «الإرشاد فی معرفة حُجج الله علی العباد» از معتبرترین منابع روایی شیعه درباره زندگانی ائمه اطهار علیهم السلام بشمار می آید كه شیخ مفید با توجه به روایاتی كه در اختیار داشته، آن را نگاشته است. شیخ مفید در این كتاب به فضایل اهل بیت علیهم السلام و یاران آنان نیز اشاره دارد.

مؤلف این كتاب را به درخواست یكی از یاران خود نگاشته است؛ چنانكه در مقدمه می گوید: «من بنا به درخواست شما در این كتاب نام ائمه هدی علیهم السلام، تاریخ زندگانی آن ها، محل قبر و حرم آن بزرگواران را آورده ام».

شیخ مفید كتاب خود را همانند یك كتاب تاریخی تألیف نموده و به بیان حوادث تاریخی پرداخته است. وى، مطالب را با ذكر سند آورده و اين كار ارزش و اعتبار كتاب را بالا برده است.

كتاب «الإرشاد» از منابع دست اول درباره زندگانی ائمه علیهم السلام است و بسیاری از منابع مهم شیعه، كه به زندگانی ائمه پرداخته اند، این كتاب را مستند خود قرار داده اند. علامه مجلسی می‌نویسد: «کتاب ارشاد، مشهورتر از مؤلف خود است».

محتوای کتاب

كتاب، در دو جزء تنظيم شده است: جزء اول آن، مشتمل بر مقدمه مؤلف و يك باب دوازده فصلى و جزء دوم آن، شامل يازده باب و هر باب دارای فصولى مى‌باشد.

شیخ مفید در اين كتاب، به بيان بسيارى از حوادث و مسائل تاريخى مربوط به زندگى ائمه علیهم السلام، اسامی و القاب و کنیه‌ها، مدت عمر، سال تولد و شهادت، سخنان و مناظرات، فضائل و کرامات، فرزندان و یاران معروفشان پرداخته و شمارى از عقايد شيعه را مطرح كرده است.

این کتاب با اینکه منبع حدیثی مستند است، اما شیخ مفید به نکات تاریخی و عقیدتی نیز در آن پرداخته است. نيمى از كتاب، اختصاص به زندگانى امير مؤمنان امام على علیه السلام دارد و اين حاكى از اهميتى است كه شيخ مفيد براى آن حضرت قائل بوده است. برخى از مباحث مطرح شده در اين كتاب، از اين قرار است:

شرح و ترجمه کتاب

کتاب «الارشاد» بارها به فارسی ترجمه و شرح و تلخیص شده است؛ از جمله این آثار عبارتند از:

  • تلخیص و گزیده ارشاد، اثر علامه حلی به نام «المستجاد من الإرشاد»؛
  • شرح چهار جلدی ارشاد، به نام «منهج الرشاد»، اثر شیخ محمدحسن زنجانی؛
  • شرح سید محمدباقر دستغیب شیرازی؛
  • ترجمه و شرح ارشاد، اثر سید هاشم رسولی محلاتی‌ در دو جلد؛
  • ترجمه و شرح ارشاد، اثر محمد‌باقر ساعدی خراسانی.

منابع

  • نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
  • کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۳۰۵-۳۰۶.