اخلاقیات الامام علی امیر‌المؤمنین علیه‌السلام (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
Ketab12.jpg
نویسنده هادی مدرسی
موضوع اخلاق و فضایل امام علی علیه‌السلام
زبان عربی
تعداد جلد ۱

«أخلاقیات الإمام علی أمیر‌المؤمنین (علیه‌السلام)»، اثر هادى مدرسى به زبان عربى است. این کتاب در صدد شرح و توضیح جنبه‌هاى اخلاقى در زندگى فردى، اجتماعى و سیاسى امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و بیان تعاملات و برخوردهاى مختلف آن حضرت به‌عنوان الگویى شایسته است.

محتوای کتاب

کتاب «أخلاقیات الإمام علی أمیر‌المؤمنین (علیه‌السلام)»، در سه جلد تنظیم شده و مشتمل بر یک مقدمه از مؤلف و متن در سه بخش است. مؤلف، در بیان و شرح مطالب و مباحث، از آیات قرآنى و اشعار عربى استفاده نموده و براى برخى از آیات، تفسیر کوتاهى بیان نموده است.این کتاب، در صدد شرح و توضیح جنبه‌هاى اخلاقى در زندگى فردى، اجتماعى و سیاسى امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و بیان تعاملات و برخوردهاى مختلف آن حضرت به‌عنوان الگویى شایسته براى عبدمؤمن، حاکم عادل و معارض حکیم است. به این ترتیب مطالب کتاب، در سه محور اساسى بیان شده است: اخلاقیات مؤمن؛ اخلاقیات معارض؛ اخلاقیات حاکم.

در بخش اول، مؤلف، صفاتى را که یک فرد مؤمن باید داشته باشد، بیان نموده و کلمات و جملات امام على(ع) را پیرامون این صفات ذکر کرده و شرح داده است. اولین موردى که وى بیان نموده «تقوا و اخلاص» است و در آغاز آن چنین نوشته است: «حیات و زندگى مردم، بر گرد سه محور مى‌گردد: اول، محور ایمان به خدا و آنچه به آن مربوط است، از قبیل قضیه عبادت، اخلاق و التزام به احکام؛ دوم، محور قضیه‌اى معین که به ارزشى از ارزش‌ها یا مصلحتى از مصالح عمومى مربوط است؛ سوم، محور ذات و آنچه مربوط به آن است، از قبیل شهوات، لذت‌ها و مصالح. حیات بیشتر مردم، در اطراف محور سوم مى‌چرخد... و گروه اندکى، قضیه‌اى معین مثل آزاد کردن سرزمین‌هایشان یا محقق نمودن عدالت در آنها یا... را برمى‌تابند و به خاطر آن مى‌جنگند و گروه اندک‌ترى، مؤمنان هستند که حیاتشان بر محور ایمان به خدا مى‌گردد...».

برخى از صفات و اخلاقیاتى که مؤلف در این قسمت ذکر مى‌کند و در مورد آنها جملات حضرت على(ع) را شاهد مى‌آورد، عبارت است از: یقین، زهد، تواضع، مبادره، وفا، تضحیه (خود را آماده جانبازى کردن)، عطاء، شجاعت، برآوردن نیازهاى مردم، ایثار، حلم، کار با زور بازوى خویش، توازن بین دنیا و آخرت و دعابه (شوخى و مزاح کردن).

مؤلف، در قسمت دوم، پیرامون اخلاقیات معارض سخن مى‌گوید و در آغاز چنین مى‌نویسد: «گاهى معارضه، با حکم باطلى است که هیچ حقى با آن نیامیخته و گاهى با حقى است که باطل با آن درآمیخته است. اولى، مانند اینکه بیگانه، جایى را اشغال کند و با زور بر مردم حاکم گردد... در این صورت مى‌بایست معارضه، فراگیر و بى‌حد و مرز باشد، مگر حد و مرزهایى که به ارزش‌هاى انسانى مربوط مى‌شود. دومى، مانند اینکه مردم، خود، حکومتى را انتخاب کنند، ولى آن حکومت از ستم عارى نباشد و حق را به شکل کامل اجرا نکند... در این صورت باید معارضه، محدود به حدود اخلاقى و موازین شرعى ویژه خود باشد».

در ادامه، مؤلف، این مطلب را با توجه به زندگى اجتماعى و سیاسى و فردى امیرالمؤمنین و جایگاه وى، شرح و توضیح مى‌دهد و در این زمینه، قضایاى مختلفى را که در زمان آن حضرت رخ داده و نحوه برخورد او را با مشکلات داخلى و خارجى بیان مى‌کند.

بخش دوم کتاب، مشتمل است بر قسمت سوم؛ یعنى اخلاقیات حاکم که بخش اصلى و مفصل کتاب است و مؤلف در ابتداى آن مى‌نویسد: «جامعه بشرى به‌طور عام، داراى دو گروه است: حاکمان و محکومان... و ارتباط ممکن بین اینها از سه حال خارج نیست: استبدادى، هرج و مرجى و شورایى...».

وى در ادامه، با استناد به آیات و روایات، حکومت شورایى را تنها حکومت حق و غیر آن را باطل مى‌داند و از حقوق متقابلى که حاکم و محکوم یا امام و امت بر یکدیگر دارند، سخن مى‌گوید و مقولاتى مانند تأمین آزادى‌هاى گوناگون (همچون آزادى اظهار نظر، آزادى تشکیل اجتماعات و احزاب و آزادى مخالفت)، حاکمیت مردم، قداست قانون، احترام به حقوق انسانى، اعتراف به حق معارضه، التزام به عدالت در ابعاد مختلف، سخت‌گیرى به خود و به خویشان و به مسئولین و... را مورد بررسى قرار داده و در این باره، از کلمات و سیره امیرالمؤمنین(ع) استفاده نموده است.

مؤلف، در بخش سوم، به ذکر کلمات و جملاتى که درباره حضرت على(ع) گفته شده، پرداخته است و در این مورد به آیه ولایت، سخنانان پیامبر اسلام(ص)، سخن خود حضرت امیر(ع)، سخنان معاصرین با آن حضرت، سخنان علماء و متفکرین و متأخرین متمسک شده است، سپس نامه امام به مالک اشتر را تحت عنوان «دستور الامام(ع) لحکام العدل»، در ۱۱۰ بند بیان کرده و در ادامه، دعا و مناجات حضرت، وصایاى حضرت رسول(ص) به آن حضرت و آخرین وصیت حضرت را ذکر نموده است.

وضعیت کتاب

در ابتداى هر جلد، سوره حمد و در پایان هرکدام، فهرست مطالب و موضوعات آن ذکر شده است و در پایان جلد سوم، علاوه بر آن، فهرست آیات قرآنى و فهارس کتاب، شامل انبیاء و رسل، کتب و مصاحف، اعلام، نساء، قبائل و اقوام و احزاب، القاب، مدن و بقاع و اماکن، معاهدات و اتفاقیات، معارک و حروب، اسماء آلت و مصادر و مراجع نیز درج گردیده است. برخى از توضیحات و منابع در پاورقى‌ها بیان شده است.

منابع

  • ویکی نور